Europa, feudalizm, prywatne-małżeńskie

Jaki charakter miało małżeństwo w czasach feudalnych?

Małżeństwo w czasach feudalnych to związek jednej kobiety i jednego mężczyzny. Miało charakter monogamiczny, choć zdazrało sie, np. u Germanów, że jeden mężczyzna posiadał wiele żon (poligynia). Dotyczyło to również ludzi zamożnych i posiadających władzę. Przyjęcie chrześcijaństwa doprowadziło do całkowietego zerwania z poligamią.

Jak małżeństwo definiowali kanoniści?

Kanoniści definiowali malżeństwo jako sakrament, czyli zewnętrzną oznakę działającej wewnętrznie łaski Bożej. Głosili, że jest to przede wszystkim akt duchowy wywołujący przy okazji skutki prawne. Definicja ta łączyła więc elementy duchowe (spiritualia) ze świeckimi.

JAk zawierano małżeństwo w czasach najdawniejszych?

W czasach najdawniejszych wśród ludów indoeuropejskich malżeństwo zawierało się przez kupno lub porwanie żony.

Gdzie obowiązywał zwyczaj porywania żon? Skąd o nim wiemy?

O zwyczaju porywania żon wspominają sagi germańskie i xródła prawne (kapitularze, leges barbarorum), które opisują te prktykę i rownocześnie jej zakazują. Porywanie kobiet miało miejsce tam, gdzie obowiązywał zwyczaj szukania żony poza swoją grupą społeczną zwany egzogamią.

Jak zawierano małżeństwo przez kupno? Gdzie był popularny ten zwyczaj?

Małżeństwo przez kupno zawierano w społecznościach, gdzie obowiązywała endogamia. Początkowo kobieta była przedmiotem umowy między muntwaldem-osoba posiadającą nad nią mundium, zazwyczaj ojcem, a kandydatem na męża. W późniejszym okresie przedmiotem umowy była nie kobieta, a władza nad nią.

Jakie były rodzaje umowy kupna żony?

Umowa realna i formalna.

Co to była umowa realna?

Umowę realną zawierano za pomocą rzeczy. Kupujący wręczał muntwaldowi wittum czyli cenę kupna. Zobowiązywało to muntwalda do natychmiastowego wydania żony kupującemu. Akt ten był jednolity zarówno pod względem czasowym jak i prawnym.

Jak przebiegało zawarcie małżeństwa przez umowę formalną?

Z zawarcia małżeństwa przez kupno wywodzi się zwyczaj jego zawarcia przez umowę formalną. Waznośc małżeństwa byla zależna od przestrzegania określonej formy i wyrażała się w różnych symbolach. Umowa rozpadała się na dwa akty: zmówiny (desponsatio) i zdawiny (tradiotio).

Co to były zmówiny?

Zmówiny były umową, na mocy której narzeczony wręczał muntwaldowi cenę kupna, a ten był zobowiązany do wydania kobiety. Cena zredukowana została do zadatku (arrha), w postaci sumy pieniężnej lub drobnego przedmiotu. Arrha traktowano jako vadium-zakład, gwarancję wypełnienia zobowiązania. Z czasem sama kobieta stała się stroną zawierającą umowę. Utrzymało się jednak ograniczenie, że musi otrzymac zgode ojca lub rodziny. Muntwald zobowiązywał się do wykonania świadczenia w przyszłości, jako gwarac

Co to były zdawiny?

Zdawiny (traditio, ślub) były czynnością prawną, w której muntwald wydawał kobietę narzeczonemu. Z polepszaniem sie sytuacji kobiety muntwald był zastępowany przez powiernika, przypominającego polskiego dziewosłęba.

Na czym polegało wydanie?

Z wydaniem wiązało się wiele ceremonii w domu narzeczonej i w obecności krewnych obu stron. Najważniejszym obrzędem było wprowadzenie żony do domu męża (deductio in domum maritii). W zwyczajach niemieckich miało postać "ścigania" narzeczonej. W domu narzeczony dokonywał symbolicznego aktu przyjęcia żony pod swoją władzę np. zdzielenie biczem, posadzenie na kolanach etc. Później miały miejsce pokładziny czyli cielesne obcowanie w obecności świadków. Zwyczaj pokładzin utrzymał sie w niektórych rej

Czy przy zawieraniu małżeństwa wymagana była obecność urzędnika lub duchownego?

Początkowo ceremonia miała chrakter świecki. W czasach pogańskich pojawia się element pobłogosławienia przez jakies bóstwo. Po przyjęciu chrześcijaństwa pogańskie zwyczaje zastąpiono błogosławieństwem duchownego, ale następowało to po zawarciu małżeństwa. Małżeństwo zachowało więc świecki charakter.

Z jakimi zwyczajami małżeńskimi walczył Kościół?

Kościół walczył z różnymi pogańskimi zwyczajami, głównie z: poligynią, małżeństwem między krewnymi, porywaniem żon i rozwodami.

Jak Kościół odnosił sie do małżeństw między krewnymi?

Kanoniczny zakaz zawierania małżeństw między krewnymi w linii prostej był zgodny z zakazem świeckim. Gorzej przedstawiała się sytuacja przy zawieraniu małżeństw między krewnymi w linii bocznej, państwo zezwalało na takie małżeństwa. Kontrolę nad tym Kościół przejął za Karola Wielkiego. W XI w. ustalono, że zakazane sa małżeństwa między krewnymi do VII stopnia komputacji kanonicznej.

Czym różni sie komputacja rzymska od kanonicznej?

W komputacji kanonicznej liczy się rodzenia tylko na jednej, dłuższej stronie.

Jak zmieniał się stopień pokreweństwa jako przeszkoda małżeńska?

Do IV soboru laterańskiego obowiązywał zakaz do VII stopnia komputacji kanonicznej. Od soboru (1215) do IV stopnia komputacji rzymskiej. Codex iuris canonici zredukował przeszkodę do III stopnia komputacji kanonicznej. W 1983r. nowy Codex iuris canonici przyjął komputację rzymską i przeszkodę do IVstopnia.

Kiedy prawo małżeńskie stało się domena Kościoła?

Prawo małżeńskie stało się domeną Kościoła we Francji w Xw. a w Nieczech w XIIw.

Jakie wymogi przy zawieraniu małżeństwa stawiał Kościół?

Kościół wprowadził zasadę, że consensus facit nuptias - porozumienie tworzy malżeństwo. Było to korzystne przede wszystkim dla kobiety, która nie musiała mieć zgody rodziny na zawarcie małżeństwa. W przypadku braku zgody ponosiła przykre konsekwencje, głownie majątkowe, była wyłączona z dziedziczenia. Ponadtwo Kościól traktował małżeństwo jako sakrament, którego udzielają sobie sami nupturienci.

Jaki był odpowiednik zmówin i zdawin w prawie kanonicznym?

Kościół pod wpływem zwyczajów przyjął dwa, odrębne akty przy zawieraniu małżeństwa. Pierwszym było oświadczenie o zamiarze zawarcia małżeństwa w przyszłości (sponsalia de futuro) odpowiadające dawnym zmówinom. Drugim oświadczenie o zawarciu małżeństwa w teraźniejszości (sponsalia de praesenti), co skutkowało natychmiastowym zawarciem małżeństwa i odpowiadało dawnym zdawinom.

Jakie przeszkody małżeńskie stworzyło prawo kanoniczne?

Prawo kanoniczne znało wiele przeszkód malżeńskich czyli czynników przeszkadzających w zawarciu małżeństwa. Rozróżniano czynniki zrywające (impedimentia dirimentia) i wzbraniające (impedimenta prohibentia). Czynniki zrywające przeszkadzały w zawarciu małżeństwa, a zawarte uznaje za niegdy nie zaistniałe. Przeszkodą zrywająca jest np. pokrewieństwo, powinowactwo, pokrewieństwo duchowe. Przeszkody wzbraniające przeszkadzały w zawarciu małzeństwa, ale zawarte były uznawane za ważne (wiek, choroba p

Jakie postanowienia wprowadził sobór laterański IV?

Na soborze laterańskim IV stwierdzono, że małżeństwo ma być zawarte in facie ecclesiae (w obliczu Kościoła) i musi być poprzedzone trzykrotnymi zapowiedziami. Miało to zapobiegać małżeństwom zawieranym tajnie, które prowadzily do bigamii. Mimo to małżeństwa tajne nadal były uważane za ważne, bo zgodne z zasadą consensus facit nuptias. Dopiero Tridentinum wprowadzilo tutaj ład.

Dlaczego zwołano trydencki sobór powszechny?

Trydencki sobór powszechny (1545-63) został nzwołany w związku z nasilająca się reformacją.

Co sobór trydencki postanowił w sprawie małżeństwa?

Sprawy małżeństw zostały uregulowane w dekrecie Tametsi. Ustalono, że małżeństwo, aby było ważne musi być zawarte przed odpowiednim kapłanem i w obecności dwu świadków. Zaznaczono przy tym, że sakramentu nie udziela kapłan, ale udzielają go sobie nupturienci. Narzucona forma nie była wg kanonistów sprzeczna z zasadą consensus facit nuptias. Podkreślono sakramentalny charakter małżeństwa.

Jak poradził sobie Kościół z małżeństwami tajnymi?

Aby zawarcie małżeństwa było ważne musiało być poprzedzone trzykrotnymi zapowiedziami (możliwa była dyspensa). Przeciwdziałano w ten sposób małżeństwom tajnym (matrimonia clandestina).

Jak Tametsi traktowało sponsalia de futuro-zaręczyny połączone z copula carnalis?

Wg Tametsi sponsalia de futuro i copula carnalis nie były równoznaczne z zawarciem małżeństwa. Dopiero sponsalia de preasenti tworzyło stan związku małzeńskiego.

Jak protestanci odnosili się do kwestii małżeństwa?

Protestanci w XVI w. zakwestionowali postanowienia soboru trydenckiego w kwestii małżeństwa. Uważali, że nie jest to sakrament i ma charakter świecki. Pewne zmiany nastapiły w XVIII w. kiedy to protestanci wprowadzili zasadę, że momentem konstytutywnym przy zawieraniu mażeństwa nie jest oświadczenie woli nupturientów, ale udzielenie slubu przez kapłana.

Jak powstała instytucja małżeństwa cywilnego?

Instytucja małżeństwa cywilnego powstała na skutek ataku protestantów na sakramentalny charakter małżeństwa. MAłżeństwo można było zawrzec przed urzędnikiem już w XVI i XVII w. w młodych państwach kapitalistycznych tj. Anglia czy Holandia.

Jak problem protestantyzmu wpłynął na laicyzację małżeństwa we Francji?

Hugenoci, prześladowani od XVII w., nie mogli zawierać ważnych z punktu widzenia prawa cywilnego, małżeństw przed pastorem protestanckim. Doznawali też innych ograniczeń, np. dziecko zrodzone z ich małżeństwa uznawane było za nieślubne. Niezadowolenie z powodu takiego prawa zmusiło Ludwika XVI do wydania w 1787r. aktu stwierdzającego, że protestanci mogą zawrzeć ważne małżeństwo przed księdzem katolickim (występującym w tym przypadku w roli urzędnika) lub sędzią. Doszło więc do laicyzacji instyt

Jak prawo francuskie odnosiło się do ustawodawstwa Kościoła?

We Francji panował gallikanizm. Prawo ustanowione przez kościół obowiązywało jeśli zostało zaakceptowane przez państwo. NA tej zasadzie przyjęto postanowienia Tridentinum w zakresie zawierania małżeństwa. Przyjęto je z drobnymi wyjątkami (wymagana była obecność czterech świadków).

Jak kwestię małżeństwa uregulował Józef II?

Józef II jako pierwszy uznał dwojakie rozumienie pojęcia małżeństwa. Małżeństwo miało być sakramentem, ale również umową cywilną. Józef II w patencie małżeńskim z 1783 r. ustanawiał, że kwestie ważności zawartego małżeństwa, jego unieważnienia i rozwodow reguluje prawo cywilne. Zawarcie małżeństwa miało nadal charkter wyznaniowy, odbywało się przed kapłanem wyznania nupturientów. Rozwiązania patentu małżeńskiego prowadziły do kolizji z prawem kanonicznym, np. patent wymagał zgody na malżeństwo r

Jak prawo małżeńskie było uregulowane w Landrechcie pruskim?

Rozwiązania przyjęte w Landrechcie pruskim (ALR, 1794) były podobne do tych z patentu malżeńskiego. Wprowadzały przeszkody, którcyh nie było w prawie kanonicznym np. zakaz małżeństwa między osobami o nierównym stanie lub zakaz małżeństwa nieletniego mężczyzny z pełnoletnią kobieta bez zgody ojca. Ważne małżeństwo można jednak było zawrzeć tylko przed kapłanem.

Jaka była najczęstsza przyczyna utania malzeństwa?

Śmierć jednego z małzonków.

Jak w najdawniejszych czasach rozwiązywano małżeństwo?

W czasach najdawniejszych, kiedy Kościół nie podporządkował sobie jeszcze sfery prawa małżeńskiego, mażeństwo mogło ustać na skutek rozwodu. Rozwód mógł mieć formę umowy między mężem, a rodziną zony. Częściej jednak rozwód następował wskutek odtrącenia żony z powodu jej winy. Wina ta nie musiała wiązać się z występkiem. Najczęściej polegała na niepłodności kobiety, a tym samym na niemożności stworzenia rodziny w pełnym tego słowa znaczeniu. Odtrącenie musiało mieć należyte uzasadnienie. Inaczej

Jak Kościół odnosił się do kwestii rozwodów?

Koścciół nie uznawał rozwodów i podjął z nimi skuteczną walkę. Już kapitularze frankońskie z VIII w. wprowadzały, pod wpływem Kościoła, zasadę nierozerwalności małżeństwa. W IX i X w. prawo małżeńskie zostało całkowicie przejęte przez Kościół. W Kościele małżeństwo było uznawane za sakrament. Niemożliwy był rozwód, a jedynie unieważnienie. Małżeństwo unieważniano tylko w wyjątkowych przypadkach, koniecznym było, żeby małżeństwo nie było dopełnione w sensie fizycznym - ratum sed non consumatum pr

Czy istniała w prawie kanonicznym instytucja faktycznie rozdzielająca małżonków?

Tak, po soborze trydenckim uznawano instytucję rozdzielenia od łoża i stołu (separatio quod thorum et mensam) bez możliwości ponownego zawarcia związku przez któregoś z małżonków.

Jak do rozwodów odnosili sie protestanci?

Protestanci zezwalali na rozwody, szczególnie w przypadku cudzołóstwa jednego z małżonków.

Jak prawo świeckie odnosiło się do rozwodów?

Prawo świeckie późnego feudalizmu nie ingerowało w sprawy rozwiązywania małżeństw wśród katolików. Inaczej w stosunku do protestantów. Landrecht pruski zezwalał na ich rozwody. Dopiero w państwach kapitalistycznych, od Wielkiej Rewolucji Francuskiej zaczęto udzielać rozwodów wg prawa świeckiego.

Co to znaczy,że zawarcie małżeństwa wywoływało skutki majątkowe?

W wyniku zawarcia malżeństwa dochodziło do połączenia lub podzielenia majątku męża i majątku wniesionego przez żonę. Podstawą była zzwykle masa majątkowa wniesiona przez męża, który nabył majątek drogą dziedziczenia lub inną drogą. Kobieta również mogła wnieść do majątku małżeńskiego znaczące wartości.

Jakie elementy majątkowe dostawała od rodziny kobieta wychodząca za mąż?

Kobieta wychodzaca za mąż otrzymywała od rodziny przynajmniej wyprawę, na ktorą składały się przedmioty osobistego użytku tj. szaty, pościel, ozdoby. W miarę gdy rosły prawa majątkowe kobiet w skąd wyprawy weszły również ruchomości. Instytucją młodszą, mającą swoje źródło w wyprawie był posag. Na posag składała się przede wszystkim gotówka, ale też nieruchomości. Posag był ważną częścią majątku małżeńskiego, nógł poprawić sytuację finansową męża. Zdarzało się, że kobieta w ogóle nie dostawała po

Co to było wiano?

Kobieta wychodząca za mąż otrzymywała pewien majątek również od swojego męża. Majątek ten był nazywany wittum (od dawnej nazwy ceny kupna żony) lub, w łacińskiej terminologii dos. Jego wysokość zależała od umowy. W przypadku jej braku prawa średniowieczne stanowiły o dos legitima - wianie ustawowym. Wiano było zabezpieczzeniem majątkowym na wypadek śmierci męża.

Co to był podarek poranny?

Podarek poranny - Morgengabe był darem męża dla żony kładanym rankiem po nocy poślubnej. Traktowany był jako cena dziewictwa. Od morgengabe pochodzi nazwa "małżeństwo morganatyczne" tj. takie, w którym mąz pochodził z wysokiego stanu, żona zaś była plebejką. W takich małżeństwach mąż mógł dać żonie tylko Morgengabe.

Co to było douaire?

Było to zabezpieczenie majątkowe żony stosowane w północnej Francji. Prawo o douaire stanowiło, że po śmierci męża kobieta ma prawo użytkowania na części majątku męża. Wysokość tego majątku zależała od umowy. Jeżeli nie istniała umowa wyznaczano żonie dos legitima - wiano konieczne, które wynosiło zwykle 1/3, rzadziej 1/2 majątku męża.

Co stawało się z majątkiem męża po jego śmierci?

Dzidziczyli go krewni, w pierwszej linii dzieci. Rzadko majątek trafiał do żony, działo się tak w przypadku kiedy małżeństwo było bezdzietne.

Co stawało sie z majątkiem żony po jej śmierci?

JEzeli z małżeństwa były dzieci majątek z matki i ojca był dzielony, jeżeli nie, wiano wracało do męża lub jego krewnych, a posag do rodziny kobiety.

Jak wyglądał system "wspólnego zarządu majątkowego"?

Było to zarządzenie majątku przez męża przy utrzymaniu oddzielności majątku męza i żony. Mąż zarządzał majątkiem, co wynikało z mundium - władzy męża nad żoną. Kobieta zarządzała tylko wyprawą. Każdy małżonek pozostawał jednak właścicielem całego majątku z uprzywilejowaniem męża. W przypadku śmierci jednego z małżonków majątek zmarłego przechodził na dziedziców, małżonek żyjący utrzymywał (w przypadku męża) lub przejomował (żona) swój majątek.

Na czym polegał system ograniczonej wspólności majątkowej?

System ten polegał przede wszystkim na wspólności dorobku. W pierwszym wariancie wspólne mogły być ruchomości i nieruchomości nabyte w czasie trwania małżeństwa. W drugim przypadku wspólne były ruchomości, te wniesione do małżeństwa i te nabyte w trakcie jego trwania. W razie smierci jednego z małżonków wspólna częśc była dzielona między spadkobierców zmarłego a pozostałego przy życiu zmarłego (żona dostawała zwykle tylko 1/3). Zasada wspólności dorobku stanowi podstawę ustawowego ustroju małżeń

Na czym polegała zasada pełnej wspólności majątkowej?

Zasada pełnej wspólności majątkowej, stosowana we francuskich krajach prawa zwyczajowego i w Niemczech, polegała na tym, że majątek wniesiony do małżeństwa i dorobek małżonkow stapiał się w jedną wspólną całość. W przypadku śmierci jednego z małżonków i braku dzieci cały majątek przypadal drugiemu. W niektórych systemach majątek ten był dzielony między małżonka, a dalszych krewnych zmarłego.

Co to był rzymski system posagowy?

System ten polegał na rozdzielności majątkowej, ale posag żony stawał się częścią majątku męża i miał służyć pokryciu "ciężarów małżeństwa" (onera matrimonii). Mąż nie mógł go jednak alienować (sprzedać, darować). W przypadku jego śmierci posag wracał do żony. System ten rozprzestrzenił się we francuskich krajach prawa pisanego i w Niemczech po recepcji prawa rzymskiego.

Gdzie stosowano system podobny do rzymskiego systemu posagowego?

System podobny, ale rozwinięty niezależnie od prawa rzymskiego rozwinął się w Normandii i w Polsce. Tu był stosowany tzw. rząd posagowy.

Czy była możliwośc innego uregulowania stosunków majątkowych między małżonkami niż to przewidywał system?

Tak, zawierano umowy malżeńskie, w których regulowano kwestie rozdzielności majątkowej, użytkowania, zarządzania, odpowiedzialności za długi itp. Umowy takie w Niemczech zawierano już w średniowieczu, we Francji od XVIw.