Historia

rewolucja neolityczna

przejście do osiadłego trybu życia

neolit

osiadły tryb życia

Żyzny półksiężyc

pierwsze osady rolnicze, 10 000 lat p.n.e., Palestyna i Mezopotamia, od Morza Śródziemnego przez Morze Martwe do okolic Zatoki Perskiej, rzeki: Jordan, Eufrat, Tygrys

Egipt

pierwsze osady 3500 p.n.e., nad Nilem

Piramidy w Gizie (Memfisie)

2560 p.n.e. w Egipcie, piramida Cheopsa - jeden z 7 cudów świata

Monarchia despotyczna

Rządzi jedna osoba, która nie podlega żadnym prawom, np. starożytny Egipt (Faraonowie)

Teokracja

władca wcieleniem boga (np. Faraon 3500 p.n.e., gdy zjednoczył się dolny i górny Egipt)

Pismo

usprawniało transakcje i pobór podatków, pozwalało przekazywać rozkazy władcy, spisywanie praw, ochrona przed nadużyciem

Sumer i Babilonia (część Mezopotamii ok. 4300 - 3100 p.n.e)

Koło, pismo, brąz, kodeks prawny (Hammurabiego), kalendarz, matematyka, astronomia, medycyna, politeizm (wielu bogów), monarchia despotyczna, sieć irygacyjna (kanały)

Paleolit

koczowniczy tryb życia

Judaizm

przymierze z Jahwe, oczekiwanie na Mesjasza, jeden Bóg, zmartwychwstanie, wolna wola, zbawienie przez pokutę

Menora

w judaizmie, święty, złoty, siedmioramienny świecznik, ustawiony w Pierwszym Przybytku

Gwiazda Dawida

godło Izraela od 1948

Tora (pięcioksiąg)

Najważniejszy tekst judaizmu, znajduje się w Aron ha-kodeszu

Cywilizacja grecka

ciepły, suchy klimat (susze), wojna o ziemię, hodowla, rzemiosło, wino, oliwa, handel morski i rybołówstwo

Polis

miasta-państwa w starożytnej Grecji, nie było wspólnego państwa przez góry, które były też ochroną przed wrogami

Religia grecka

Politeizm, antropomorfizm, boska hierarchia, herosi, przeznaczenie, wyrocznie, kult ważniejszy niż wiara, wspólni bogowie jednoczą Greków

Politeizm

wiara w wielu bogów

Antropomorfizm

bogowie o cechach ludzkich (np. starożytna Grecja)

bóg grecki - Zeus

władca Olimpu, bóg nieba i piorunów

grecki bóg - Hades

brat Zeusa, bóg świata podziemi

grecki bóg - Posejdon

bóg morza

grecki bóg - Hefajstos

bóg ognia, opiekun rzemieślników

grecki bóg - Atena

bogini mądrości

grecki bóg - Apollo

opiekun Muz, pan wyroczni

grecki bóg - Ares

bóg wojny

grecki bóg - Demeter

bogini ziemi i urodzaju

grecki bóg - Afrodyta

bogini miłości

grecki bóg - Hermes

bóg kupców i złodziei

Ostracyzm

starożytna Grecja, tajne głosowanie na skorupkach kogo wywalić z miasta

Arystokracja

Elitarna warstwa społeczna w starożytnej Grecji, dziedziczna (1200 p.n.e. podczas najazdu Dorów)

Demokracja pośrednia

decyzje podejmują przedstawiciele społeczeństwa wybrani w wyborach (np. Polska)

Demokracja bezpośrednia

decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe, mogą wziąć udział wszyscy uprawnieni obywatele

Ostatni król Rzymu

Tarkwiniusz Pyszny, po nim nastała rebublika (509 r. p.n.e)

Republika w Rzymie - kiedy

509 - 27 r. p.n.e.

Republika Rzymu

Zgromadzenia Ludowe i system urzędniczy

Zasady systemu urzędniczego w Rzymie

wybieralność, kolegialność, ograniczenie czasowe funkcji, bezpłatność, odpowiedzialność za sprawowaną funkcję

Cesarstwo w starożytnym Rzymie - kiedy

27 p.n. e, gdy Gajusz Oktawiusz przejął władzę

Rzym cesarstwem

pozory trwania republiki, która miała jedynie znaczenie symboliczne, cesarz

Princeps

cesarz, utrzymuje starożytny Rzym (wojsko, skarb, urzędników)

Patrycjusze

Wyższa warstwa społeczna w starożytnym Rzymie, dziedziczna

Plebejusze

Gorsza warstwa społeczna w starożytnym Rzymie, bylo wolni, ale do pewnego momentu nie mieli praw obywatelskich

Nobilitas

rzymskie usposobienie szlachectwa (po reformach politycznych w III w.), złączenie patrycjuszy i plebsu przez małżeństwo

Proletariusze

w starożytnym Rzymie najbiedniejsi, bez ziemi

Przyczyny ekspansji (podboju) Rzymu

ziemie uprawne, łupy, niewolnicy, ambicje cesarzy, przejęcie strategicznych obszarów, likwidacja konkurencji (wojny punickie z Kartaginą)

Romanizacja

przyjmowanie przez podbite tereny kultury Rzymskiej i Łaciny

Hellenizacja Rzymu

przyjmowanie elementów greckiej kultury

Sparkatus

ok. 109 - 71 p.n. e, niewolnik, gladiator rzymski, przywódca największego w historii Rzymu powstania niewolników

Skutni ekspansji Rzymu

romanizacja, hellenizacja, Imperium Romanum, utworzenie armii zawodowej, rozprzestrzenienie się osiągnięć cywilizacji rzymskiej, problem niewolnictwa (Spartakus)

Prowincje rzymskie

jednostki admimistracyjne cesarstwa rzymskiego na podbitych terytoriach (poza Italią), rządzi urzędnik we współpracy z miejscową elitą

Organizacja podbitych przez Rzym ziem

zajmowali część, większość podbitych państw zachowała niezależność (za daniny, pomoc wojskową), zakładanie kolonii, prowincje

Podział cesarstwa rzymskiego

395 r., cesarzowie byli zabijani więc wprowadzono ich 4, przy rozpadzie było 2

barbaryzacja rzymskiej armii

barbarzyńcy spoza państwa wcielali się do armii

Koniec starożytności

476 r., upadek Rzymu, obalenie ostatniego cesarza Zachodu - Romulusa Augustulusa

Wewnętrzne przyczyny upadku starożytnego Rzymu

trudna do obrony granica, wysokie koszty armii, brak niewolników, nieurodzaj, wojny, spadek liczby ludności - mniej podatków, rosnący dług państwa, niski autorytet cesarzy, podział cesarstwa (395 r.) barbaryzacja armii

Zewnętrze przyczyny upadku Rzymu

napór plemion germańskich, wielka wędrówka ludów (Hunowie, IV i V w.), obalenie ostatniego cesarza Romulusa Augustulusa (476 r.)

Wpływy kultury greckiej na rzymską

podatnoścć na wpływy np. Etrusków, podbój Grecji (II w. p.n.e.), moda na kulturę grecką (studia, nauczyciele, język, moda, dieta, architektura), hellenizacja religii (odbicie bogów), wzorowanie się na literaturze i filozofii

Religia starożytnych Rzymian

Politeizm (bogowie przejęci od Etrusków), dużo wróżb, przyjmowanie bóstw podbitych ludów, popularna religia wschodu, tolerancja religijna (oprócz chrześcijaństwa), boski kult cesarzy

bóg rzymski - Jupiter (Jowisz)

odpowiednik Zeusa

bóg rzymski - Mars

bóg wojny

bóg rzymski - Wenus

bogini miłości

bóg rzymski - Neptun

bóg morza

bóg rzymski - Westa

bogini ogniska domowego

Dorobek starożytnej Grecji i Rzymu

uzupełniające się kultury, wzorzec, punkt odniesienie dla późniejszych kultur, udoskonalali wszystko, wszechstronni, technika, prawo, literatura, sport, filozofia

Wady starożytnej Grecji i Rzymu

niewolnictwo, kobiety, chrześcijanie, eksploatacja podbitych ludów, wady demokracji

Fajne rzeczy starożytnej Grecji

filozofia klasyczna (Tales, Platon, Arystoteles), nauka (Archimedes, Goras, Tales), teatr (tragedie i komedie - Ajschylos, Sofokles), architektura, rzeźba (Fidiasz, Myron, Poliklet), literatura (Homer), demokracja

Fajne rzeczy w starożytnym Rzymie

Prawo rzymskie, architektura (łuk, kopuły), kalendarz rzymski, drogi, akwedukty, republika

Chrześcijaństwo - gdzie

ok. 300 r. dzisiejsza Turcja, potem IV - V w. na zachód

Powstanie Chrześcijaństwa

I w., wyznanie monoteistyczne wyodrębnione z judaizmu, silna ewangelizacja, fajne hasła (równość, braterswto, wspieranie słabszych), uniwersalizm, trafia do różnych grup społecznych i narodów

Przyczyny prześladowania chrześcijan

kult cesarza, żydowska sekta, różne plotki

Prześladowania chrześcijan

64 r. - oskarżenie chrześcijan o pożar Rzymu (Neron), potem cesarzowie Domicjan (I w.) i Dioklecjan (III w.)

Koniec prześladowania chrześcijan

Edykt mediolański (313 r.), Konstantyn Wielki i Licyniusz - tolerancja wyznaniowa dla chrześcijan

Islam - kiedy

Mahomet - 570 - 632, za początek Islamu uznaje się 622 r., rozprzestrzenił się na północną Afrykę, trochę Azji, Hiszpanię

Monoteizm

wiara w 1 boga

5 filarów islamu

wyznanie wiary, modlitwa, jałmużna, post, pielgrzymka do Mekki

Dżihad

święta woja z niewiernymi w islamie

Koran

święta księga islamu podzielona na surry

Mahomet

prorok Allaha

Imam

przywódca religijny, osoba nadzorująca meczet (islam)

Zasady i symbole islamu

monoteizm (Allah), 5 filarów islamu, dżihad, Koran, Mahomet, imam

Rola Arabów w kulturze europejskiej

ważny ośrodek kultury w średniowieczu, zachowanie literatury Greków i Rzymian po arabsku, łącznik między Azją i Europą (cyfry arabskie z Indii, papier z Chin), matematyka, medycyna, astronomia, sztuka arabska w Hiszpanii, sarmatyzm

arabeska

w sztuce arabskiej ornament wykorzystujący motyw roślinny

hilal (półksiężyc)

symbol islamu

Karol Wielki

rządzil 768 - 814, Europa, od połowy Włoch i kawałkek Hiszpanii do morza i Odry, Dunaju

751 r.

Pepin Krótki obala władzę Merowingów, rozpoczyna się dynastia Karolingów w państwie Franków

Utworzenie państwa kościelnego - rok

756 - 1870 r.

Przyjęcie chrześcijaństwa przez Chlodwiga I (Frankowie) - rok

Najprawdopodobniej 496 r.

Karol Wielki królem - rok

768 r.

Karol Wielki cesarzem - rok

800 r.

Śmierć Karola Wielkiego - rok

814 r.

Traktat w Verdun

843 r., podział państwa karolińskiego między jego wnuków (synów Ludwika I Pobożnego)

Wojny Karola Wielkiego

opanował Longobardów w Italii, pokonał i chrystnianizował germańskich Sasów, zepchnął Arabów w Hiszpanii za rzekę Ebro

Karol Wielki i papież

ochraniał i pomagał papieżowi, został za to świętym cesarzem rzymskim w 800 r.

Karol Wielki i jego państwo

wędrował z dworem po całym kraju, państwo podzielone na hrabstwa i marchie, stała kontrola urzędników, byli oni mianowani, dowolnie odwoływani i przenoszeni

Działalność Karola Wielkiego

Wojny, współpraca z papieżem, zorganizowane państwo

Minuskuła karolińska

nowy rodzaj pisma zapoczątkowany przez Karola Wielkiego we współpracy ze szkołą akwizgrańską zamiast kursywy merowiańskiej

Akwizgran

Powstał tam zespół pałacowy Karola Wielkiego wzorowany na architekturze bizantyńskiej

Renesans karolański

odrodzenie kultury europejskiej, reforma przy pomocy mnichów z Irlandii, poprawa poziomu edukacji, kopiowanie starożytnych dzieł, szkoła dworska i wspieranie artystów w Akwizgranie, minuskuła, kronikarze (Piotr Diakon, Einhard)

Święte cesarstwo rzymskie - gdzie

Między Polską a Francją, 962 - 1806 r.

Monarchia Ottonów

Otton I - 962 - koronowanie na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego

Ottonowie

zjednoczyli i unocnili państwo, powstrzymali najazd Węgrów, podporządkowali Czechy, walczyli o wpływy w Italii

Koniec Świętego Cesarstwa Rzymskiego

1806 r.

Idea uniwersalnej monarchii Ottona II

Budowa cesarstwa jednoczącego wszystkie państwa chrześcijańskie w Europie na równych prawach

Dekret o wyborze papieża przez kardynałów (cesarstwo) - kiedy

1059 r.

Spór o inwestyturę

spór między cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII o mianowanie biskupów

Relacje kościół - cesarstwo X-XI w.

kryzys kościoła, uzależnienie od władzy świeckiej - lenna, X - XI - odnowa kościoła - ruch z Cluny, dekret o wyborze papieża przez kardynałów, spór o inwestyturę

Dictatus papae

1075 r., papież Grzegorz VII ogłasza Dictatus Papae - program polityki kościelnej - konflikt z cesarzem Henrykiem IV

Ukorzenie w Canossie

w 1077 król niemiecki Henryk IV upokorzył się przed papieżem Grzegorzem VII w Canossie, by uzyskać zdjęcie klątwy

Konkordat Wormacki

1122, ugodowe porozumienie między cesarstwem a papiestwem

Bizancjum - gdzie

głównie nad morzem Czarnym, chociaż w latach swojej świetności dookoła śródziemnego oprócz Hiszpanii

Bizancjum

Cesarstwo wschodniorzymskie 395 - 1453 r.

Konstantynopol "Nowy Rzym"

kontynuacja cesarswta rzymskiego obalonego w 476 r., mieszkańcy Bizancjum - Rzymianie, rzymskie prawa, kultura i tradycja, dążenie do odbudowy cesarstwa rzymskiego

Justynian I (Bizancjum - VI w.)

odzyskał większość dawnego terytorium rzymskiego, kodeks Justyniana - prawo rzymskie, architektura (Hagia Sophia), cezaropapizm - podporządkowanie kościoła cezarowi

Przyczyny rozłamu chrześcijaństwa

rywalizacja biskupów Rzymu i Konstantynopola, łacina vs. greka, spory dogmatyczne (Filioque - prawosławie i katolicyzm), brak cesarskiej kontroli nad biskupem Rzymu, spór o celibat, opłatek itp.

Skutki rozłamu chrześcijaństwa XI w.

1054 - podział na katolicyzm (Wschód) i prawosławie (Zachód), schizma wschodnia, kultura łacińska i grecka, konflikty i wojny

Feudalizm, lenno

ustrój społeczno-gospodarczo-polityczny, opiera się na zależności ziemskiej, hierarchicznej zależności jednostek, twoje ziemie mogą do kogoś należeć

lenno (feudalizm)

majątek (ziemia) nadawana wasalowi przez seniora

senior (feudalizm)

osoba nadająca lenno

wasal (feudalizm)

osoba otrzymująca lenno, podlega seniorowi

suzeren (feudalizm)

najwyższy senior, stojący na szczycie drabiny feudalnej

beneficjum (feudalizm)

dobro nadawane wasalowi przez seniora w zamian za wykonywanie określonych obowiązków

inwestytura (feudalizm)

uroczyste nadanie lenna

hołd lenny (feudalizm)

przysięga wierności składana seniorowi przez wasala

komendacja (feudalizm)

akt poddnia się wasala seniorowi, fragment umowy lennej

Społeczeństwo stanowe

odrębne grupy społeczne posiadające określone prawa i obowiązki: rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopstwo

Funkcje miasta w średniowieczu

gospodarcza, kulturalna, polityczna, militarna

Społeczeństwo średniowiecznego miasta

patrycjat, pospólstwo, plebs

Cechy rzemieślnicze

organizacje zrzeszające przedstawicieli danego rzemiosła, które: regulują wielkość i jakość produkcji i cen, nadzorują dostęp do zawodu, mają samorząd zawodowy, uczestniczą w obronie miasta

Średniowieczny świat

jednolita kultura, władza cesarska i papieska, dominacja kościoła i religii, uniwerslana - powszechne występowanie (łacina, chrześcijaństwo, ideały, organizacja społeczeństwa)

Kościół w średniowieczu

szkolnictwo (duchowni prowadzą szkoły) i administracja (pomoc przy zarządzaniu państwem)

Rola średniowiecznych zakonów

religia, nauka, kultura, szkoły, szpitale, wiedza techniczna, wzór do naśladowania, szerzenie chrześcijaństwa, zachowanie starożytnego dziedzictwa

Kultura rycerska

mieszkają w dworach i zamkach, ćwiczą walkę, bawią się na ucztach, polowaniach, turniejach, kultura: ideał rycerskości, damy, poezja, zamki

Kultura miejska - średniowiecze

mieszkają w kamienicach i drewnianych domach, handel i rzemiosło, targi, jarmarki, kuglarze, kultura: architektura miejska, uniwersytety, teatry uliczne

Rekonkwista

walka chrześcijan o wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego (VIII - XV w.)

Przyczyny odkryć geograficznych

metale szlachetne, trudny handel ze wschodem przez Turków, nowe drogi morskie do Chin i Indii, rywalizacja kupców europejskich i arabskich, ciekawość, szerzenie chrześcijaństwa, wynalezienie busoli, karaweli, koniec rekonkwisty

Krzysztof Kolumb

1492 - odkrycie drogi morskiej do Ameryki

Vasco da Gama

1497 - 1498 - wyprawa do Indii

Ferdynand Magellan

1519 - 1522 - podróż dookoła świata

Henryk Żeglarz

1419 - 1460 - organizuje wyprawy morskie wzdłuż wybrzeży Afryki

Bartolomeo Diaz

1487 - okrycie Przylądka Dobrej Nadziei w Afryce

Hernan Cortez

1519 - 1521 - podbój Meksyku - państwo Azteków

Francisco Pizarro

1531 - 1534 - podbój państwa Inków

Skutki odkryć geograficznych

powstanie kolonii - rywalizacja, walki z rodzimą ludnością, śmierć Azteków i Inków, Hiszpania i Portugalia to mocarstwa, spadek znaczenia szlaków śródziemnomorskich, metale szlachetne, migracja, chrystianizacja, nowe towary, niewolnictwo, ofiary, wiedza

Przyczyny reformacji

niewykształcony kler, brak ideałów chrześcijańskich, fiskalizm, upadek autorytetu papieża, humaniści krytykują kościół, ludzie świeccy vs. duchowi

Luteranizm

1517 r. - 95 tez Marcina Lutra przeciw odpustom (początek reformacji)

zasady luteranizmu

zbawienie - wiara i łaska Boga, tylko Biblia, bez kościołów i duchownych, likwidacja zakonu i celibatu, brak Maryji, świętych, obrazów, 2 sakramenty - chrzest i eucharystia, języki narodowe w liturgii, kościół słucha państwa

Kalwinizm

1541 r. - Jan Kalwin z Francji zakłada gminę wyznaniową w Genewie, Szwajcarii

Predestynacja

kalwinizm, losy człowieka z góry określone przez Boga

zasady kalwinizmu

predestynacja, tylko Biblia, ale wykłady Kalwina, brak zakonu i celibatu, brak Maryji, świętych, obrazów, 2 sakramenty - chrzest i Eucharystia, kościół niezależny od państwa, wyrzekanie się przyjemności, bogactwo dowodem łaski bożej

Anglikanizm

1534 r. - akt supremacji - zerwanie związków z Rzymem przez króla Henryka VIII (brak zgody na rozwód, chęć wzmocnienia pozycji i przejęcia majątku kościoła)

zasady anglikanizmu

król głową kościoła - bez papieża, zniesienie przywilejów duchowieństwa, konfiskata majątku zakonów i opornych duchownych, angielski w liturgii, zachwanie hierarchii kościoła i dogmatów

Kontrreformacja (odnowa kościoła)

działania kościoła katolickiego na rzecz jego odnowy i przeciwdziałania reformacji

Sobór trydencki - papież (1545 - 1563)

reformy w kościele, koniec prostetantów, pojednanie chrześcijan, odzyskanie pozycji kościoła w Europie

Święte Oficjum - papież (1542)

walka z protestantami i herezją, procesy przeciwko heretykom, tortury i palenie na stosach, księgi zakazane

Jezuici - Ignacy Loyola (1540)

nawracanie pogan i prostetantów, działanie przez oświatę i publikacje, szkoły, działania misyjne, dyskusja z protestantami

Renesans

epoka w dziejach cywilizacji początkowo we Włoszech XIV wieku i trwająca do XVI wieku

Geneza renesansu

osłabienie kościoła, powrót do antycznej Grecji i Rzymu, napływ ludzi z Bizancjum, zamożni ludzie to mecenat, odkrycia geograficzne i naukowe, druk

Antropocentryzm

człowiek w centrum zainteresowań (renesans, odrodzenie)

Humanizm

człowiek wszechstronny, wiara w ludzki rozum i jego możliwości (renesans, odrodzenie)

Odrodzenie, renesans - charakterystyka

antropocentryzm, humanizm, "Jestem człowiekiem i nic co ludzie nie jest mi obce" - Terencjusz, odrodzenie antycznej literatury i sztuki, obalenie religii na rzecz nauki, piękno i radość życia, krytyka kościoła

Rola druku (1450) w upowszechnianiu nowych idei

spadek cen i powielanie dzieł literackich, dostęp większej grupy ludzi do słowa pisanego, kościół nie decyduje o tym co możemy wiedzieć, większa edukacja dla biedniejszych

Rafael Santi (1483 - 1520 - renesans)

Szkoła ateńska, Przemienienie Pańskie, Madonna ze szczygłem

Leonardo da Vinci (1452 - 1519 - renesans)

filozof, uczony, malarz, rzeźbiarz, architekt, dzieła: Mona Lisa, Dama z łasiczką, Ostatnia Wieczerza (Mediolan), człowiek witruwiański

Michał Anioł (1475 - 1564 - renesans)

Pieta watykańska, Madonna przy schodach, rzeźba Dawida, sklepienie kaplicy sykstyńskiej

Mikołaj Kopernik (1473 - 1543 - renesans)

astronom, matematyk, ekonomista, lekarz, duchowny, autor "O obrotach sfer niebieskich" - teoria heliocentryczna

Galileusz - włoski astronom i fizyk (renesans)

zrobił lunetę i mikroskop, był za teorią Kopernika, odkrył siły bezwładności i księżyców Jowisza, prześladowany przez Kościół

"Pochwały głupoty"

rozprawa filozoficzna Erazma z Rotterdamu - krytykował ludzi w renesansie

Erazm z Rotterdamu (renesans)

holenderski uczony i humanista, twórca "Pochwały głupoty" twórca irenizmu - powrót do jedności chrześcijan, zwolennik pacyfizmu, krytyk kościoła, poglądy podobne do Lutra, pedagog, wydawał starożytne dzieła, przełożył Nowy Testament na grekę

Absolutyzm

władza w rękach jednej osoby - monarchy, on ustanawia prawo i kieruje państwem bez żadnej kontroli "Państwo to ja" - Ludwik XIV

Fiskalizm

wysokie podatki

Merkantylizm

wspieranie własnego eksportu przy ograniczeniu importu towarów

Monarchia absolutna we Francji Ludwika XIV (1643 - 1715)

"Państwo to ja", zarządzanie przy pomocy urzędników odpowiedzialnych przed królem, powiększanie terytorium Francji, fiskalizm, merkantylizm, kontrola społeczeństwa, liczna policja, podporządkowanie sobie kościoła i szlachty

Anglia monarchią parlamentarną

Deklaracja Praw Narodu Angielskiego (1689), władza króla ograniczona przez parlament, koniec feudalizmu, równość wobec prawa, katolicy nie mogą pełnić funkcji państwowych, możliwość awansu społecznego bez względu na pochodzenie

władza króla w Anglii (monarchia parlamentarna)

władza jest ograniczona przez parlament (Izba Lordów i Izba Gmin)

o czym decyduje parlament (Anglia monarchią)

parlament decyduje o nowych prawach, podatkach, liczebności armii

Przyczyny wojny o niepodległość USA

Anglicy biorą surowce, narzucanie wysokich cen i ceł, brak reakcji na postulaty kolonistów, brak przedstawiciela w parlamencie brytyjskim, bojkot angielskich towarów i zarządzeń władz brytyjskich

Starcie pod Lexington

Pierwsza bitwa o niepodległość USA przeciw UK, 19 kwietnia 1775

Polacy walczący wraz ze Stanami o niepodległość

Kazimierz Pułaski, Tadeusz Kościuszko

Podpisanie "Deklaracji niepodległości" i utworzenie USA - kiedy

4 lipca 1776

Pokój USA i UK po wojnie o niepodległość - kiedy

3 września 1783 r., uznanie niepodległości Stanów

Przebieg wojny o niepodległość USA przeciw UK

1775 - starcie pod Lexington, 4 lipca 1776 - "Deklaracja niepodległości", wojna partyzancka, 1777 - kapitulacja Anglików pod Saratogą, Francja i niektórzy polacy wspierają USA, 1781 - kapitulacja UK pod Yorktown, 1783 - wygrana USA

Skutki wojny o niepodległość w USA

uznanie niepodległości przez UK (1783), konstytucja 12 stanów w Filadelfii (1787), republika - trójpodział władzy, prezydent, prawa wyborcze białych mężczyzn

Trójpodział władzy USA

władza ustawodawcza - kongres, izba reprezentantów, senat, władza wykonawcza - prezydent, władza sądownicza - sądy, robią jak w Polsce

Burżuazja

Bogate mieszczaństwo we Francji

Przyczyny rewolucji francuskiej (1789 - 1799)

kryzys finansowy monarchii, wysokie podatki, niechęć wobec absolutyzmu, popularność idei oświeceniowej, "opinia publiczna" - krytyka monarchii i chęć reformy, nieurodzaj, droga żywność, burżuazja chce mieć wpływy

Wielki terror (rewolucja francuska)

zwalczanie przeciwników rewolucji, zwalczanie kościoła przez Komitet Ocalenia Publicznego z Robespierrem na czele (1793 - 1794)

Dyktatura Jakobinów (i Robespierrego) w czasie rewolucji francuskiej

Jakobini to radykalni lewicowcy, przeciwnicy monarchii, mieli Wielki Terror (1793 - 1794), masowo gilotynowali przeciwników politycznych, zabijali niewinnych, konfiskowali majątek arystokracji i kościoła, tłumili bunty, śmierć 40 tys. osób

Idee oświeceniowe (XVII - do początku XIX w.)

wolność i równość wszystkich ludzi, rozum, nauka, krytyka kościoła, tolerancja religijna, koncepcja umowy społecznej

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (Francja - 1789 - rewolucja francuska)

dokument uchwalony przez Zgromadzenie Narodowe, idee oświeceniowe, naród źródłem wiedzy, wolność słowa, tolerancja wyznaniowa, nienaruszalność własności, dokument wprowadzający pojęcie praw człowieka

Skutki rewolicji francuskiej (1789 - 1799)

brak feudalizmu, koniec nierówności wobec prawa, upowszechnienie oświaty, rozdział kościoła od państwa, ideały rewolucji (wolność, równość, braterstwo), natchnienie narodów walczących o wolność, tysiące ofiar, wzór dla przyszłych rewoluncjonistów

Rola Kodeksu Napoleona w dziejach światowego prawa (1804)

zbiór przepisów regulujących sprawy osobiste, rodzinne i majątkowe, podstawa i wzór nowoczesnego prawa cywilnego w wielu państwach

Zasady kodeksu Napoleona (1804)

ujednolicenie prawa, wolność osobista, równość wobec prawa, laicyzacja - uniezależnienie od religii, nienaruszalność własności prywatnej, swoboda działalności gospodarczej, wolność myśli i wyznaniowa

Zmiany przeprowadzone we Francji przez Napoleona

centralizacja - dyktator, scentralizowane urzędy, rozbudowana policja, konkordat z papieżem - biskupi sobie normalnie żyją (1801), Bank Francji, wspieranie rolnictwa, licea, zwalczanie korupcji, reforma administracji - prefekci i merowie

Legiony Polskie we Włoszech - kiedy

1797 r. w Republice Lombardziej za zgodą Napoleona

Dowódca Legionów Polskich utworzonych w 1797 roku

Jan Henryk Dąbrowski

Legiony Polskie we Włoszech

1797 r., generał to Jan Henryk Dąbrowski, ok. 8 tys. ochotników i jeńców z Austrii, promocja patriotyzmu, ale wykorzystywane do zwlaczania ruchów niepodległościowych

Pokój w Tylży (1807)

Napoleon i car Rosji Aleksander I zawarli przymierze, Rosja zabrała Prusom ziemie II i III zaboru, powstało Księstwo Warszawskie

Księstwo Warszawskie

1807 - 1815 r., podporządkowane cesarstwu francuskiemu, Napoleonowi, powstało przez pokój w Tylży

Konstytucja Księstwa Warszawskiego (1807 - 1815)

konstytucja nadana przez Napoleona, władza konstytucyjna, król saski Fryderyk August, dziedziczny tron, prowadził politykę zagraniczną, był 2-izbowy sejm, brak władzy sądowniczej

Księstwo Warszawskie - chronologia

1807 - traktat w Tylży, utworzenie, 1809 - wojna z Austrią, bitwa pod Raszynem, powiększenie Księstwa, 1812 - po stronie Napoleona wojsko idzie na Rosję, 1813 - Napoleon przegrał, Rosja zajmuje teren księstwa

Ziemie Polskie po kongresie wiedeńskim

1815 - zostało zlikwidowane Księstwo Warszawskie, powstało Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Poznańskie i Rzeczpospolita Krakowska

1815

Po kongresie wiedeńskim powstało Królestwo Polskie, Księstwo Poznańskie i Rzeczypospolita Krakowska, Księstwo Warszawskie zlikwidowane

Królestwo Polskie

Powstało po kongresie wiedeńskim w 1815, zamiast Księstwa Warszawskiego

Wielkie Księstwo Poznańskie

Powstało po kongresie wiedeńskim w 1815 razem z Królestwem Polskim i Rzeczpospolitą Krakowską zamiast Księstwa Warszawskiego

Rzeczypospolita Krakowska

Powstała po kongresie wiedeńskim w 1815 razem z Królestwem Polskim zamiast Księstwa Warszawskiego

Kongres Wiedeński (1814 - 1815)

spotkanie monarchów żeby uporzadkować świat po Napoleonie, "tańczący kongres", ważne są Rosja, Prusy, Austria, UK i Francja, zmiany terytorialne, przywrócenie ładu, zasdy legityzmu, równowagi sił i restauracji

Zasada legityzmu (kongres wiedeński)

Władcy obaleni przez Napoleona i rewolucję francuską odzyskali tron

Zasada równowagi sił (kongres wiedeński)

Jedno państwo nie mogło się wywyższać i być silniejsze niż drugie, żeby nie wyszła kolejna Francja z tego

Zasada restauracji (kongres wiedeński)

Rody, które utraciły władzę przez rewolucję francuską lub Napoleona miały ją odzyskać (Burbonowie - Ludwik XVIII i Karol X)

Święte Przymierze (1815)

sojusz Rosji, Austrii i Prus, mieli zapewnić pokój i ład oparty na chrześcijaństwie, naprawdę zwalczali ruchy wolnościowe i rewolucyjne, utrzymywali pokongresowy porządek

Konserwatyzm

kierunek polityczny opierający się na: silnej monarchii, religii, podziale stanowym, tradycji w państwie, działanie: cenzura, policja, kontrola oświaty, tłumienie buntów

Wiosna Ludów

1848 - 1849 fala wystąpień przeciw feudalizmowi, walka o wolność, własne państwo, zjednoczenie, uczestniczyli wszyscy poza UK, Rosją i Półwyspem Iberyjskim, najbardziej Francja, Austria, państwa włoskie i niemieckie

Socjalizm (XVIII i XIX w.)

ruch społeczny dążący do wprowadzenia powszechnej równości i sprawiedliwości

Liberalizm (XVII - XVIII w.)

Pełna wolność jednostki, równość, konstytucja, tolerancja religijna, wolność gospodarcza, przestrzeganie praw człowieka

Socjaldemokracja (XIX w.)

Idea głosząca budowę sprawiedliwego społeczeństwa opartego na zasadach demokratycznych, bez użycia przemocy

Marksizm (XIX w.)

likwidacja własności prywatnej, społeczeństwo bezklasowe, zniesienie różnic religijnych, narodościowych, ateizm, marksizm - odmiana komunizmu

Wojna sencesyja w USA - kiedy

1861 - 1865

Przyczyny wojny sencesyjnej

abolicjonizm, sprzeciw Południa wobec ceł, konflikt polityczny, Północ - władza centralna, Południe - autonimia, Abraham Lincoln z Północy prezydentem, 1860/61 - 11 stanów południowych ogłasza secesję i tworzy Konfederację

Abolicjonizm

Ruch przeciwko niewolnictwu

Konfederacja

luźny związek państw oparty na umowie międzynarodowej w celu prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej

Skutki wojny sencesyjnej

śmierć, zniszczenie materialne południa, nienawiść między północą a południem, zamach na Lincolna, rasizm - Ku Klux Klan, zniesienie niewolnictwa, zagospodarowanie zachodu i Alaski, rozwój gospodarczy

Rewolucja przemysłowa

W Anglii w II połowie XVIII w., w Europie od 1870, przemiany techniczne, ekonomiczne i społeczne, które doprowadziły do rozwoju gospodarki opartej o przemysł

Gdzie i kiedy rozpoczeła się rewolucja przemysłowa

W Anglii w II połowie XVIII w.

Najważniejsze wynalazki do II połowy XIX w.

maszyna parowa do ruchu obrotowego, do napędzania maszyn fabrycznych, młyn i pompy, do kolei i statków parowych, mechaniczna przędzarka, węgiel - koks

Skutki rewolucji przemysłowej

potrzebne węgiel i żelazo, industrializacja, masowe wytwarzanie towarów, robotnicy, Anglia i Europa dominują, niszczenie przyrody, urbanizacja, kolej, statki parowe, drogi, kanały, linie kolejowe

Industrializacja

rozbudowa przemysłu

Robotnicy

nowa grupa społeczna w czasie rewolucji przemysłowej

Urbanizacja

rozbudowa miast

Kolej parowa, statki parowe - kiedy

XVIII - XIX w.

Przemiany społeczne w czasie rewolucji przemysłowej

społeczeństwo stanowe zastąpione społeczeństwem klasowym, konflikty społeczne - robotnicy vs właściciele fabryk, związki zawodowe

Społeczeństwo klasowe

powstało w czasie rewolucji przemysłowej (klasa wyższa, średnia i niższa)

Związki zawodowe

XVIII w. UK, walczą o poprawę sytuacji robotników

Rewolucja techniczna (druga rewolucja przemysłowa)

1870 - XX w., proces zmian w technice i przemyśle opierający się na: użyciu ropy (silniki spalinowe), energii elektrycznej, przemyśle chemicznym

Rewolucja techniczna kiedy

1870 do początków XX w.

Silniki spalinowe - kiedy

XIX w.

Emancypacja kobiet

walka o zrównanie w prawach z mężczyznami, wcześniej nie miały praw politycznych, nie mogły się kształcić i pracować, XIX w.,1863 - otwarcie uczelni dla kobiet we Francji, sufrażystki

Walka o zrównanie w prawach z mężczyznami to

emancypacja kobiet

sufrażystki

walka o prawa wyborcze kobiet

Prawa wyborcze dla kobiet w Nowej Zelandii - kiedy

1893

Prawa wyborcze dla kobiet w Finlandii - kiedy

1906

Prawa wyborcze dla kobiet w Polsce - kiedy

1918

Ku demokracji

ludzie czytają i mają świadomość, opór wobec konserwatywnych rządów, Ameryka wzorem, oparcie na parlamencie, rozwój partii politycznych, wszyscy mężczyźni mogą głosować