biologia definicje 1

abiotyczne czynniki

czynniki środowiska nieożywionego wpływajace na orgnizm

abscysynowy kwas

hormon roślinny wywołujacy stan spoczynku nasion, a także uczestniczacy w reakcjach na stresy.

absorpcja

1) wchłanianie substancji odżywczych i innych zwiazków przez ścianę przeowdy pokarmowego, naczynia krwionośnego lub limfatycznego; (2) pochłanianie przez chlorofil światła słonecznego podczas fotosyntezy.

absorpcyjne widmo

wykres przedstawiajacy ilość światła o różnej długości fali absorbowanego podczas przechodzenia przez dana substancję.

acetylocholina

ważny neuroprzekaźnik uwalniany przez neurony cholinergiczne, m.in. neurony motoryczne (ruchowe).

acetylokoenzym A, acetylo-CoA

ważny w przemianach metabolicznych zwiazek złożony z dwuweglowej grupy acetylowej połaczonej kowalencyjnie z koenzymem A.

acetylowa grupa

dwuwęglowa grupa będaca reszta kwasu octowego (octanu).

adaptacja

zmiana ewolucyjna zwiększajaca szanse organizmu na przeżycie i wydanie potomstwa w danym środowisku.

adaptacyjna strefa

nowa możliwość ekologiczna dla gatunków pionierskich, niewykorzystywana przez ich przodków; ewolucjoniści stosuja ten termin do wyjaśnienia szlaków ekologicznych ewolucji różnych taksonów.

adenina

zasada purynowa wchodzaca w skład kwasów nukleinowych i ATP.

adenozynotrifosforan

zwiazek organiczny zbudowany z adeniny, rybozy i trzech reszt kwasu fosforoweg, jest głównym nośnimiem energi w komórkach.

adhezja

zdolność łaczenia się powierzchniami dwóch różnych ciał zetkniętych ze soba.

adrenalina, epinefryna

hormon wytwarzany przez rdzeń nadnerczy; stymuluje współczulny (sympatyczny) układ nerwowy.

adrenergiczny neuron

neuron wydzielajacy neuroprzekaźniki: adrenalinę lub noradrenalinę.

aferentny

doprowadzajacy

afotyczna strefa

warstwa oceanu (występujaca poniżej 100 m), do której nie dociera światło.

aklimatyzacja

przystosowanie do zmian sezonowych.

akromegalia

choroba objawiajaca sie m.in. przerostem kończyn, palców, żuchwy, nosa. jej przyczyna jest nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu przez przedni płat przysadki...

akrosomowa reakcja

proces, w wyniku którego akrosom, struktura w postaci czapeczki w szczytowej części główki plemnika, uwalnia enzymy proteolityczne (rozkładajace bialka) i przechodzi inne zmiany umożliwiajace plemnikowi penetracje osłonek jajowych

akson

długa wypustka neuronu przewodzaca impuls nerwowyod ciała komórkowego.

aksopodia

długie, cienkie wypustki cytoplazmatyczne charakterystyczne dla promienionóżek.

aktyna

białko budujace mikrofilamenty (filamenty aktynowe); aktyna w powiazaniu z białkiem miozynâ jest odpowiedzialna za skurcze mięśni

aktynowe filamenty

cienkie filamenty zbudowane głównie z białka aktyny; filamenty aktynowe i miozynowe tworzá włókienka kurczliwe (miofibryle) we włóknach mięśniowych.

aktywacji energia

energia kinetyczna konieczna do zainicjowania reakcji chemicznej (innymi słowy, energia, której trzeba dostarczyć substratom, aby mogły wejść ze sobá w reakcję).

aktywatorowe białko

białko regulatorowe, które po zwiázaniu się z DNA indukuje transkrypcję

aktywne miejsce, centrum aktywne

specyficzny rejon enzymu (zwykle na powierzchni), który wiáże jeden lub więcej substratów i katalizuje reakcję chemicznaá.

aktywny transport (cz I)

transport substancji przez błonę z obszaru o najniższym stężeniu do obszaru o wyższym stężeniu, a więc wbrew gradientowi stężenia.

aktywny transport (cz II)

energi potencjalnej zawartej w gradiencie stężenia nie można wykorzystać do tego transportu, więc wymaga on dodatkowego źródła energii, zwykle w postaci ATP.

akwaporyny

rodzina białek transportujácych zlokalizowanych w błonie komórkowej, ułatwiajá szybki transport czásteczek wody do i z komórki.

albinizm, bielactwo

dziedziczna niezdolność do wytwarzania melaniny, czego skutkiem jest jasne zabarwienie skóry.

albuminy

grupa białek występujáca w większości tkanek zwierzęcych, frakcja białek osocza krwi.

aldehyd

zwiázek chemiczny zawierajácy grupę karbonylowá zwiázaná z conajmniej jednym atomem wodoru.

aldehyd 3-fosfoglicerynowy

ufosforylowany trójwęglowy zwiàzek będàcy ważnym produktem pośrednim w glikozie i cyklu Calvina.

aldosteron

hormon steroidowy wytwarzany przez korę nadnerczy; m.in. stymuluje resorpcję sodu.

alergen

substancja (antygen), która wywołuje reakcję alergicznâ.

alergia

nadwrażliwość na niektóre substancje występujáce w środowisku, objawiajáca się np. katarem, wysypká lub astmâ; a. mogá powodować niektóre środki spożywcze (alergia pokarmowa).

alfa-helisa

rodzaj drugorzędowej struktury łańcucha polipeptydowego, którego helikalne zwinięcie stabilizujá wiázania wodorowe.

alle

alternatywne formy genu zajmujáce to samo miejsce (locus) na chromosomach homologicznych; wywołujá odmienne wykształcenie tej samen cechy.

allele wielokrotne

trzy lub więcej alleli jednego locus genowego (w populacji), np. allele wyznaczajáce grupy krwi układu AB0.

allelopatia

oddziaływanie jednych roślin na inne za pośrednictwem substancji wydzielanych do środowiska, np. przez korzenie lub opadłe liście.

allometryczny wzrost

odmienne tempo wzrostu różnych części ciała w rozwoju osobniczym.

allopoliploid

poliploid, którego chromosomy pochodzá od dwóch gatunków.

allosteryczne miejsce

niezależne od miejsca aktywnego miejsce w czásteczce enzymu, gdzie wiâże sie specyficzna substancja, zmieniajâc w ten sposób kształt i aktywność enzymu.

allosteryczne regulatory

substancje, które wpływajá na funkcje białekprzez wiàzanie siè z ich miejscami allosterycznymi.

alternatywne składanie eksonów

mechanizm genetyczny prowadzácy do powstawania na matrycy jednego genu różnych czásteczek, RNA wskutek odmiennego łàczeni eksonów.

Alveolata

protisty majâcy alweole, spłaszczone pęcherzyki występujáce tuż pod błonâ komórkowâ; obejmujâ bruzdnice, Apicomplexa i orzęski.

alweola

jeden z wielu spłaszczonych pęcherzyków położony tuż pod błoná komórkowá niektórych protistów.

Alzheimera choroba

postępujáca degeneracyjna choroba mózgu charakteryzujáca się formowanie w tkance mózgowej płytek amyloidowych i splotów neurofibrylarnych.

ameba

protist poruszajàcy się za pomocá nibynóżek.

ampfipatyczna czàsteczka

czàsteczka zawierajáca część hydrofilowá i hydrofobowà.

aminoacylo-tRNA

czásteczka złożona z aminokwasu połáczonego z tRNA wiàzaniem konwalencyjnym.

aminokwas

zwiazek organiczny zawierajacy grupę aminowa (-NH2) i karboksylowa (-COOH); aminokwasy połaczone wiazaniami peptydowymi tworza łańcuch polipeptydowy.

aminowa grupa

słabo zasadowa grupa funkcyjna o wzorze -NH2

aminy biogenne

grupa neuroprzekaźników, do której należa noradrenalina, serotonina i dopamina.

aminocenteza

pobranie próbki płynu owodniowego otaczajacego płód w celu uzyskania informacji o jego rozwoju i strukturze genetycznej.

amonifikacja

proces przeksztalcania organicznych zwiazków azotowych w amoniak (NH3) przez niektóre bakterie glebowe (zwane amonifikacyjnymi); amonifikacja jest częścia cyklu azotowego.

amplifikacja genu

proces rozwojowy polegajacy na tym, że pewne komórki wytwarzaja, w wyniku wybiórczej replikacji, liczne kopie określonebo genu, zwiększajac w ten sposób syntezę kodowanego przez niego produktu.

amylaza

enzym rozkładajacy skrobię, obecny np. w ślinie i soku trzustkowym

anabolityczne steroidy

syntetyczne androgeny powodujace wzrost masy mięśni, siły fizycznej, wytrzymałości i agresywności, przy czym jednak wykazuja szkodliwe działanie uboczne, zwiazki te sa często nadużywane.

anabolizm

zespół reakcji metabloicznych, w których wyniku ze zwiazków prostych powstaja złożone, np. magazynujace energię lub będace materiałem budulcowym niezbędnym do wzrostu komórki.

anafaza

stadium mitozy oraz mejozy I i II, w którym chromosomy wędruja do przeciwmych biegunów komórki; anafaza występuje po metafazie i poprzedza telofazę.

anafilaksja

ostra reakcja alergiczna spowodowana uczuleniem na obca substancję.

anafilaksja ogólnoustrojowa

szybka, rozległa reakcja alergiczna, która może doprowadzić do śmierci.

androgen

jakakolwiek substancja nadajaca cechy męskie np. męski hormon płciowy.

anemia sierpowata, niedokrwisość sierpowata

dziedziczna postać anemi polegajacej na nienormalnej budowie łańcuchów beta hemoglobiny; a.s. dziedziczy się jako recesywna cecha autosomalna.

anemia, niedokrwistość

zmiejszenie poziomu hemoglobiny w erytrocytach lub liczby erytrocytów.

aneuploidalność, aneuploidia

aberracja chromosomowa polegajaca na obecności dodatkowego (ych) chromosomu (ów) albo braku jednego lub większej ich liczby.

angiotensyna I

polipeptyd wytwarzany w wyniku działania reniny na białko osocza (angiotensynogen).

angiotensyna II

hormon peptydowy wytwarzany przez działanie na angiotensynę I tzw. enzymu komwertujacego angiotensynę, hormon ten stymuluje wydzielanie aldosteronu przez korę nadnerczy.

animalny biegun

metabolicznie aktywna część (bez żółtka) jaja kręgowców i jeżowców

anion

jon majacy jeden lub więcej ładunków ujemnych np. jon chlorkowy (Cl-) lub hydroksylowy (OH-).

anizogamia

rozmnażanie płciowe, w którym uczestnicza ruchliwe gamety różniace sie wielkościa.

antenowy kompleks

kompleks złożony z chlorofilu, barwników dodatkowych oraz zwiazanych z barwnikami białek tworzacy jednostkę pochłaniajaca światło. a.k. występuje w błonach tylakoidów fotoautotroficznych eukariontów.

anterydium, plemnia

wielokomórkowe męskie gametangium (organ płciowy) roślin, w którym powstaja komórki plemnikowe.

antropoidy, małpy właściwe

podrzad naczelnych grupujacy małpy zwierzokształtne, małpy człekokształtne i ludzi.

antropologia molekularna

gałaź nauki zajmujaca się porównaniem materiału genetycznego osobników z regionalnych populacji ludzkich w celu wyjaśnienia pochodzenia i dróg migracji człowieka współczesnego.

antydiuretyczny hormon, wazopresyna

hormon uwalniany przez tylny płat przysadki, komtrolujacy zwrotne wchłanianie wody w nerkach.

antygen

jakakolwiek czasteczka, zwykle białko lub polisacharyd, specyficznie rozpoznawana jako obca przez komorki układu odpornościowego.

antykodon

sekwencja trzech nukleotydów w czasteczce transportujacego RNA (tRNA) komplementarna do sekwencji trzech nukletydów kodonu.

antykoncepcja

jakakolwiek metoda zapobiegajaca zajsciu w ciażę.

antyonkogen

gen (zwany również genem supresorowym transformacji nowotworowej), którego zadaniem jest blokowanie podziału komórki w odpowiedzi na działanie pewnych czynników hamujacych wzrost; mutacja takiego genu może spowodować powstanie komórki rakowej.