Barok w Rzeczypospolitej

W jakim okresie rozwijał się barok w Rzeczypospolitej?

Od schyłku XVI wieku do połowy XVIII wieku.

Z jakimi działaniami Kościoła związane było pojawienie się w Rzeczypospolitej idei i wzorców sztuki barokowej?

Z potrydencką reformą Kościoła i kontrreformacją.

Scharakteryzuj kondycję rozwoju kulturalnego w Rzeczypospolitej, kultury barokowej do połowy XVII wieku.

Do połowy XVII wieku kultura barokowa rozwijała się intensywnie dzięki dobrej koniunkturze gospodarczej.

Dlaczego dobra koniunktura gospodarcza dobrze wpływała na kulturę Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku?

Zapewniała środki na mecenat artystyczny monarchów i magnatów, podejmowanie podróży zagranicznych i uniwersyteckich przez magnaterię i szlachtę oraz sprowadzenie do Rzeczypospolitej dzieł i artystów z Włoch i Niderlandów.

Jakie były skutki wojen z połowy XVII wieku dla polskiej kultury?

Wojny zahamowały poprzednie trendy: ubożenie szlachty i państwa oraz wzrost niechęci do obcych sprawiły, że zamkniętość na wpływy z Europy Zachodniej.

Jakie elementy zastąpiły wpływy z Europy Zachodniej w polskiej kulturze w drugiej połowie XVII wieku?

W sztuce barokowej wzmocnieniu uległy elementy rodzime i wschodnie.

Jaka była rola nowych klasztorów jezuitów i karmelitów dla rozwoju kultury barokowej w Polsce?

Fundowane nowe klasztory upowszechniały wzorce architektury barokowej w Rzeczypospolitej.

Jaka była pierwsza budowa barokowa w Rzeczypospolitej, przez kogo została ufundowana i na czym była wzorowana?

Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, ufundowany przez Zygmunta III Wazę, wzorowany na rzymskim kościele Il Gesù.

Czym były kalwarie i kto je głównie fundował?

Były to zespoły kaplic i kościołów, w których układ imitował drogę krzyżową, fundowane głównie przez magnatów.

Jakie inwestycje budowlane rozpoczęły rozwój świeckiej architektury barokowej na ziemiach polskich?

Przebudowa zamku na Wawelu i zamku w Warszawie.

W którym roku nastąpiło przeniesienie rezydencji królewskiej do Warszawy?

W 1596 roku.

Jaka jest najdoskonalsza rezydencja barokowa na ziemiach polskich? Kto ją zbudował i w jakich latach?

Pałac w Wilanowie, zbudowany przez Jana III Sobieskiego w latach 1677-1696.

Scharakteryzuj stosunek władców z dynastii Wazów do sztuki i do jakich celów ją wykorzystywali.

Władcy z dynastii Wazów żywo interesowali się sztuką i wykorzystywali ją jako narzędzie propagandy.

Jaką funkcję miała spełniać kolumna Zygmunta III Wazy, przez kogo i kiedy została ufundowana?

Kolumna Zygmunta III Wazy została ufundowana przez jego syna Władysława IV w 1644 roku i miała pełnić funkcję propagandy dynastycznej.

Jak malarstwo i rzeźba miały się do architektury na ziemiach polskich?

Malarstwo i rzeźba rozwijały się przede wszystkim w ścisłym związku z architekturą.

Scharakteryzuj sieć szkół u schyłku XVI wieku w Rzeczypospolitej.

U schyłku XVI wieku funkcjonowała gęsta sieć szkół parafialnych, a dobrze rozwinięte były także szkoły średnie.

Jakie skutki dla szkolnictwa średniego miała rywalizacja pomiędzy katolikami i protestantami?

Dobrze wpływało to na rozwój szkolnictwa średniego.

Jakie były przyczyny upadku szkolnictwa w drugiej połowie XVII wieku w Rzeczypospolitej?

W państwie brakowało środków i kadr do odbudowy szkół parafialnych po zniszczeniach wojennych, a sukcesy kontrreformacji przyczyniły się do zmniejszenia roli szkół protestanckich.

Przedstaw sytuację najważniejszych polskich uczelni w drugiej połowie XVII wieku.

W Akademii Krakowskiej wysoki poziom utrzymywała jedynie matematyka, Akademia Wileńska stała się szkołą wyznaniową, Akademia Zamoyska została przekształcona w filię krakowskiej uczelni.

Wymień wyróżniających się uczonych z epoki baroku Rzeczypospolitej i czym się zajmowali.

Wśród uczonych tego okresu wyróżniali się matematyk Jan Brożek, a szczególnie gdański astronom, matematyk i wynalazca przyrządów pomiarowych Jan Hevelius.

Jakie było największe osiągnięcie Jana Heveliusza?

Sporządzenie dokładnych map powierzchni Księżyca.

Scharakteryzuj stosunek twórczości literackiej w Rzeczypospolitej do europejskiego baroku do połowy XVII wieku.

Do połowy XVII wieku twórczość literacka w Rzeczypospolitej rozwijała się w ścisłym związku z barokiem europejskim.

Jakie były główne motywy w literaturze barokowej i formy?

Motywy to religijność i niepokój egzystencjalny, formy – kwiecisty język i dążenie do wywołania emocji u odbiorcy.

Wymień najważniejszego polskiego poetę, który był również czytany na Zachodzie i jego twórczość.

Maciej Kazimierz Sarbiewski i jego łacińskie dzieła.

Wymień jednego z najwybitniejszych pisarzy z okresu polskiego baroku i podaj przykładowe dzieło.

Daniel Naborowski, przykładowe dzieło: „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”.

Podaj wyraźne cechy kultury polskiej od drugiej połowy XVII wieku.

Ograniczenie kontaktów kulturowych z Zachodem, upadek dukactwa w Rzeczypospolitej, powrót do książki rękopiśmiennej oraz zachwianie norm językowych wskutek stosowania kalk słów z łaciny.

Czym były silva rerum, które rozwinęły się w drugiej połowie XVII wieku?

Były to prywatne księgi, w których zapisywano utwory literackie, pisma polityczne, własne wspomnienia, nawet przepisy kulinarne.

Jaki był najdoskonalszy pamiętnik z okresu drugiej połowy XVII wieku i co opisywał?

Pamiętnik Jana Chryzostoma Paska, który bardzo dobrze opisuje jego służbę wojskową i codzienność ziemiańską.

Jacy twórcy zyskali największą popularność w okresie baroku w Rzeczypospolitej?

Poeci Jan Andrzej Morsztyn i autorzy dzieł historycznych Wacław Potocki

Dlaczego sarmatyzm był użyteczny dla szlachty?

Ponieważ uzasadniał dominację polityczną szlachty nad pozostałymi stanami społecznymi, spajał stan szlachecki, łącząc w jeden naród polityczny szlachtę polską, litewską i ruską.

Co Sarmaci uważali za cechy odziedziczone po swoich przodkach?

Waleczność i umiłowanie wolności, ale także pracowitość i patriotyzm.

Jakie idee upowszechniły się na skutek wojen prowadzonych w XVII wieku przez Rzeczpospolitą?

Ksenofobia, przekonanie o szczególnej roli Rzeczypospolitej jako przedmurze chrześcijaństwa, wiara w doskonałość ustroju Złotej Wolności Szlacheckiej i niechęć do podejmowania reform politycznych.

Jaki był skutek ksenofobii szlachty?

Wprowadziło to odrzucanie wzorców z Zachodu.

Jaki był skutek wojen z Turcją dla polskiej kultury?

Wojny z Turcją wywołały wzrost zainteresowania wschodem i orientalizację kultury szlacheckiej.

Jak zmienił się stosunek szlachty do państwa w drugiej połowie XVII wieku w okresie upadku gospodarczego i załamania się kultury politycznej Rzeczypospolitej?

Szlachta porzuciła służbę wojskową i zaangażowanie w sprawy państwa, w zamian gloryfikując życie wiejskie i relacje rodzinno-sąsiedzkie.

Do czego szlachta przykładała dużą wagę w okresie od drugiej połowy XVII wieku pod względem swoich obyczajów?

Do manifestowania własnej pozycji ozdobnymi strojami, do bogatej oprawy uroczystości rodzinnych, do wystawiania kosztownych, ciągnących się tygodniami uczt.

Jak zaczęto postrzegać sarmatyzm w XVIII wieku wraz z dotarciem do Rzeczypospolitej haseł oświeceniowych?

Sarmatyzm zaczęto postrzegać jako źródło zapaści państwa i jego polityczno-militarnej niemocy.