XVII wiek; polski- pojęcia

Arcyksiążę Maksymilian

Wybrany na króla przez szlachtę polską po śmierci Batorego, pobity i wzięty do niewoli pod Byczyną przez zwolenników Zygmunta III Wazy, który objął tron.

Bitwa pod Byczyną

Bitwa między zwolennikami arcyksięcia Maksymiliana, a poplecznikami Zygmunta z dynastii Wazów, przegrana przez Maksymiliana.

Rokosz Zebrzydowskiego

Bunt pod wodzą wojewody krakowskiego przeciwko Zygmuntowi III. Król stłumił rokosz, ale zaprzysiągł ponownie Artykuły henrykowskie.

Pokój w Polanowie

Pokój zawarty przez Władysława IV z Rosją. Kończył on wojnę smoleńską, król Polski zrzekł się tronu carskiego.

Zygmunt III Waza

Elekcyjny król Polski, był najdłużej panującym władcą. Doprowadził państwo polsko-litewskie do największego rozrostu terytorialnego. Popadł w konflikt z Rosją, Szwecją i Turcją. Zawarł sojusz z Habsburgami i ugodę z Brandenburgią.

Władysław IV Waza

Syn Zygmunta III i jego następca na tronie Polski. Wybrany na cara Rosji, choć tytułu nie utrzymał długo. Rozbudował armię, tworząc regimenty cudzoziemskiej piechoty, rozwinął artylerię. Dążył do odzyskania korony szwedzkiej, walczył także z Moskwą. Odzyskał porty w Prusach Książęcych, przyłączył Lębork i Bytów.

Jan Kazimierz

Syn Zygmunta III, brat Władysława IV i jego następca na tronie Polski. Walczył z kozakami, Szwecją i Rosją. Zmagał się z powstaniem Chmielnickiego. Wprowadził elekcję vivente rege. Wprowadził uchwałę o wypędzeniu arian. Abdykował po wojnie domowej, spowodowanej próbami reform ustrojowych.

Powstanie Chmielnickiego

Bunt kozacki przeciwko Władysławowi IV, Janowi Kazimierzowi i narzuconemu przez nich rejestrowi. Doszło do klęsk polskich pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami, a także oblężenia Zbaraża. Pokój podp. pod Zborowem, a po bitwie pod Beresteczkiem w Białej Cerkwi.

Bitwa pod Mątwami

Bitwa z czasów polskiej wojny domowej za panowania Jana Kazimierza. Monarcha poniósł klęskę i abdykował.

Michał Korybut Wiśniowiecki

Król Polski. Jego rządy przyniosły wielkie rozczarowanie, zerwano sejm koronacyjny, nie odzyskał Prus Książęcych, mimo przychylnych okoliczności. Walczył z Turcją i zawarł niekorzystny pokój w Buczaczu,.

Jan III Sobieski

Hetman, a później władca Polski. Zwyciężył pod Chocimiem. Jego panowanie upłynęło pod znakiem walki stronnictwa profrancuskiego i procesarskiego. Zawarł układ ze Szwecja w Gdańsku, odzyskał prawa do Prus Książęcych. Poprowadził odsiecz wiedeńską przeciw Turkom. Zniósł wolną elekcję.

Krzysztof Radziwiłł

Dowódca, podczas początkowych walk ze Szwecją o dominium Maris Baltici zmusił ją do oddania Inflantów.

Karol Sudermański

Dowódca polskiej odsieczy w czasie walk polsko-szwedzkich pod Kircholmem.

Bitwa pod Kircholmem

Bitwa Polski ze Szwecją, zakończona zwycięstwem Szwecji, dzięki dowództwu Krzysztofa Radziwiłła i odsieczy wojsk Sudermańskiego.

Karol IX

Król Szwedzki. Jego śmierć podczas wojny z Polską doprowadziła do podpisania rozejmu, w wyniku czego Inflanty znów znalazły się w rękach Szwedów.

Fiodor I

Car Rosji. Po jego śmierci ogłoszono władcą Borysa Godunowa.

Borys Godunow

Następca Fiodora I, zgładzony przez I Dymitra Samozwańca.

Adam Wiśniowiecki

Magnat kresowy, wspomógł I Samozwańca, dając mu gościnę na swoim dworze.

Jerzy Mniszech

Wojewoda Sandomierski, współpracował z Dymitrem Samozwańcem, wydał za niego córkę- Marynę, która na krótko została carową Rosji.

Wasyl Szujski

Opozycja rosyjska, zebrana przeciwko Samozwańcowi. Jego wojska zabiły Samozwańca i obwołały go nowym carem. Po objęciu władzy wypowiedział Polsce wojnę. Dzięki zwycięstwu Polaków został zdetronizowany.

Stanisław Żółkiewski

Hetman wielki koronny, dowodził w bitwie pod Kłuszynem i zwyciężył. Zginął pod Cecorą w walce z Turcją.

Fiodor Mścisławski

Bojar, objął władzę carską po detronizacji Szujskiego i rozpoczął rokowania z Żółkiewskim. Tron carski miał objąć Władysław IV.

Fiodor Romanow

Dowódca pospolitego ruszenia w Rosji, ojciec Michała Romanowa.

Michał I Romanow

Syn Fiodora Romanowa, założyciel dynastii Romanowów i car Rosji. Podp. rozejm w Dywilinie, gdzie zrzekł się pretensji do Inflant.

Sobór ziemski

Zwołany na życzenie Fiodora Romanowa, oddawał władzę carską w ręce jego syna, Michała.

Rozejm w Dywilinie

Rozejm polsko-rosyjski. Ziemie czernihowska, smoleńska, siewierska wróciła do Polski, Michał Romanow zrzekł się pretensji do Inflant. Za to tron carski dla Wazów został zaprzepaszczony.

Rozejm w Mitawie

Rozejm polsko-szwedzki. Ustalał granicę w Inflantach wzdłuż Dźwiny. Polsce pozostała jedynie Kurlandia i część Inflant Wschodnich.

Jan Karol Chodkiewicz

Dowódca wojsk polskich w czasie walk z Turcją po śmierci Żółkiewskiego pod Cecorą. Bronił twierdzy Chocim.

Pokój w Chocimiu

Pokój polsko-turecki. Granicę ustalono na rzece Dniestr. Polska miała płacić sprzymierzonym z Turcją Tatarom upominki.

Żółte Wody, Korsuń, Piławce

Bitwy polsko-kozackie, zakończone klęską Polski.

Kosiński i Nalewajka

Przywódcy powstań kozackich z lat poprzedzających powstanie Chmielnickiego.

Zbaraż

Twierdza, będąca siedziba rodu Wiśniowieckich, oblężona przez kozaków po śmierci Władysława IV.

Bitwa pod Zborowem

Bitwa kozacko-polska, zakończona klęską Polski. Zawarto ugodę; woj. kijowskie, bracławickie i czernichowskie uznano za należące do kozaków, zwiększono także ich rejestr.

Bitwa pod Beresteczkiem

Bitwa polsko-kozacka, zakończona zwycięstwem Polski. Zawiązano pokój w Białej Cerkwi.

Ugoda w Białej Cerkwi

Ugoda polsko-kozacka po bitwie pod Beresteczkiem. Zmniejszono rejestr kozacki, ograniczono teren przebywania kozaków do woj. kijowskiego.

Bitwa pod Batohem

Bitwa kozacko-polska, będąca wynikiem ugody w Białej Cerkwi. Kozaków wsparła Rosja.

Ugoda w Perejasławiu

Ugoda kozacko-rosyjska. Kozacy uznali zwierzchność cara Aleksego Michajłowicza.

Jan Wyhowski

Hetman kozacki po śmierci Chmielnickiego. Doprowadził do umowy z Polską w Hadziaczu

Ugoda w Hadziaczu

Ugoda polsko-kozacka po objęciu władzy przez Wyhowskiego. Stworzono Księstwo Ruskie. Zapewniono kozakom własne szkolnictwo, urzędy i sądownictwo.

Bitwa pod Ochmatowem

Bitwa polsko-rosyjska, po zajęciu przez Rosję Grodna, Wilna i smoleńska. Zakończona klęską Rosji. Zawarto jednak tylko rozejm, bo do Polski wkroczyły wojska Szwedzkie.

Hieronim Radziejowski

Zdrajca, najpierw namówił króla Szwecji do ataku na Polskę, a później do kapitulacji pod Ujściem.

Ujście

Miejsce kapitulacji Polski po wejściu Szwedów do wielkopolski, zaplanowanej przez Radziejowskiego.

Układ w Niemieży

Układ polsko-rosyjski, zawiązany przez Jana Kazimierza przeciwko Szwecji.

Układ w Radnot

Układ między Bogusławem Radziwiłłem, Bohdanem Chmielnickim i Jerzym Rakoczym, przewidujący plan rozbioru Polski.

Traktat welawsko-bydgoski

Traktat, wymuszający na elektorze brandenburskim odstąpienie od sojuszu ze Szwecją, za cenę utraty możliwości przyłączenia do Polski Prus.

Bitwa pod Andruszowem

Bitwa polsko-rosyjska, zakończona klęską Polski. Przyłączono do Rosji lewobrzeżną Ukrainę.

Traktat w Żurawnie

Traktat pokojowy z Turkami, zawarty po bitwie pod Chocimiem. Sułtan odstąpił od haraczu, a Polska odzyskała stracone ziemie z wyjątkiem Kamieńca Podolskiego i województwa bracławickiego.

Pokój w Karłowicach

Pokój polsko-turecki, zawarty przez Augusta II Mocnego wraz z Austrią i Wenecją. Polska odzyskała Kamieniec Podolski, Podole i część Ukrainy.

Augustyn Kordecki

Przeor zgromadzenia paulinów, dowodził obroną Jasnej Góry.

Konfederacja w Tyszowcach

Konfederacja Lanckorońskiego, Sapiehy i Potockiego. Rozpoczęła partyzancką walkę ze Szwedami w czasie potopu szwedzkiego.