Uzależnienia

rodzaje uzależnień

od substancji psychoaktywnych i behawioralne

podział substancji psychoaktywnych

depresanty OUN, stymulanty OUN, opioidy, kannabinoidy, halucynogeny, inhalanty albo wziewne środki odurzające

depresanty OUN

zmniejszają aktywność OUN: alkohol etylowy, barbiturany, benzodiazepiny, kwas y-hydroksymasłowy

stymulanty OUN

pobudzają czynność OUN: amfetamina, metaamfetamina, kokaina, metkatinon, katona, katoninon

opioidy

morfina, kodeina, tebaina oraz opioidy syntetyczne i półsyntetyczne

kannabinoidy

składniki Cannabis sativa: marihuana, haszysz i olej haszyszowy

halucynogeny

wywołują halucynacje: pochodne ergoliny (LSD), pochodne tryptaminy (psylocyna i psylocybina), pochodne karboliny (harmina i harmalina), pochodne fenyloetyloaminy (meskalina)

inhalanty albo wziewne środki odurzające

toluen, ksylen, heksan i benzyna, gazy, np. propan i butan

definicja uzależnień wg ICD10

kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których przyjmowanie substancji dominuje nad innymi zachowaniami, które miały dla pacjenta wartość

uzależnienia wg NIDA1

uzależnienia od substancji psychoaktywnych to choroba mózgu

uzależnienie wg prof. Vetulaniego

złożona choroba OUN, charakteryzująca się natrętnym, niekontrolowanym dążeniem do użycia substancji psychoaktywnej, jej poszukiwaniem i dążeniem do zdobycia za wszelką cenę oraz używaniem mimo oczywistych poważnych zagrożeń dla zdrowia i życia

z czym wiąże się uzależnienie wg Vetulaniego

wiąże się z bezpośrednim zaburzeniem układu nagrody, a pośrednio zaburza również pozostałe - układ pobudzenia, zwłaszcza emocjonalnego i układ poznawczy

układ nagrody

rozległa sieć neuronalna obejmująca: pole brzuszne nakrywki VTA, jądro półleżące przegrody NAc, jądro ogoniaste brzuszno-przednie, ciało migdałowate, kora przedczołowa PFC, hipokamp, prążkowie, istota czarna

kiedy aktywowany jest układ nagrody

związany z motywacją i kontrolą, w war. fizj. aktywny w syt. zaspokajania popędów, np. głodu, potrzeb seksualnych i w trakcie innych przyjemnych czynności

układ nagrody - neuroprzekaźnik

dopamina, dająca uczucie euforii, satysfakcji i przyjemność; uwalniana z neuronów VTA do szczelin synaptyczncych między tymi neuronami a neuronami NAc

gdzie są neurony dopaminowe w mózgu

istota czarna, VTa, jądro okołokomorowe i łukowate podwzgórza

drogi dopaminergiczne w mózgu odgrywające rolę w rozwoju uzależnień

szlak mezolimbiczny (VTa, NAc) i szlak mezokotykalny (łączy VTa z korą czołową i przedczołową)

neuroprzekaźniki wpływające na funkcjonowanie układu nagrody

aminerg. (dopamina i serotonina), aminokw. (glutaminian), endogenne peptydy opioidowe (enkefaliny, b-endorfiny, dynorfiny, kwas y-aminomasł. (gaba), endokannab. (anadamid i 3-ag)

dopamina

należy do grupy amin katecholowych, syntetyzowana w neuronach i rdzeniu nadnerczy, jej prekursorem jest L-tyrozyna, jej receptory są metabotropowe, sprzężone z białkiem G

receptory dopaminowe

D1-like postsynap. (D1 i D5, zwiększa poziom cAMP) i D2-like pre- i postsynap. (D2, D3 i D4 zmniejszają poziom cAMP)

mechanizm działania subst. psychoaktywnych na ukł. nagrody

kokaina blokuje wychwyt zwrotny dopaminy a amfetamina wyłącza wychwyt zwrotny dopaminy i hamuje akt. MAO -> wzrost dopaminy w synapsie

mechanizm działania substancji psychoaktywnych

opioidy i kannabinoidy - receptory w neuronach GABA w VTA -> zniesienie hamującego wpływu GABA na neurony dopaminerg. w VTA -> wzrost stężenia dopaminy

mechanizm działania nikotyny

receptory nikotynowe występujeące w neuronach dopaminerg. w VTA -> wzrost stężenia dopaminy

mechanizm działania substancji haucynogennych

wpływają na system serotoninergiczny, bo lsd ma podobną budowę do serotoniny

mechanizm działania alkoholu

objemuje układy neuroprzekaźnikowe i układ neuroendokrynny (oś podwzgórze - przysadka - nadnercza); działa hamująco na ukł. nerwowy - pobudzając receptory dla GABA i hamując receptory NMDA w korze mózgowej

substancje psychoaktywne wywołują efekty neurobiologiczne poprzez wpływ na jeden lub więcej procesów związanych z neuroprzekaźnikami

syntezę, gromadzenie, uwalnianie, łączenie z receptorami, wychwyt zwrotny, metaboliz

trzy pętle neurobiologiczne biorące udział w rozwoju i podtrzymaniu uzależnienia

szlaki glutaminergiczne z kory przedcz. i podstawno-bocznej ciała migdał. do ciała migdał. i jądra półleżąc. - stadia początkowe związane z nałogiem - zainteresowanie i głód

pozostałe pętle - stadia związane z rozwojem nałogu - kompulsywne poszukiwanie narkotyków

aktywacja pętli: część brzuszna prążkowia - część brzusza gałki bladej - wzgórze - kora; część grzbietowa prążkowia - część grzbietowa gałki bladej - kora

stan odurzenia

mezokortykolimbiczny układ dopaminowy odgrywa istotną rolę w pozytywnym wzmocnieniu związanym ze stanem odurzenia

sensytyzacja

uwrażliwienie; pojawia się w wyniku wielokrotnego, przerywanego podawania substancji psychoaktywnych

zmiany neuroadaptacyjne

zmniejszenie wrażliwości autoreceptorów D2, zmniejszenie stężenia białek Gi, zwiększenie ekspresji receptorów AMPA i NMDA, zwiększenie ilości dendrytów i kolców dendrytycznych

tolerancja

zjawisko polegające na zmniejszaniu się wrażliwości organimu, coraz słabszej odpowiedzi na przewlekle przyjmowane kolejne dawki substancji psychoaktywnej

przyczyny tolerancji

indukcja enzymatyczna, zajęcie receptorów, opróżnienia zapasów neuroprzekaźników, zmiany w obrębie receptorów down regulation, zmiany w obrębie kanałów błonowych, zmiany genomowe

efekty aktywacji różnych układów na przykładzie kokainy

stymulacja szlaków dopaminowych (psychoza), stymulacja układu seroton. (poprawa nastroju), pobudzenie ukł. noradrenerg. (przyspieszenie czynności serca, wzrost ciśnienia, przyspieszenie oddechu, pocenie się, nadmierna czujność)

toksyczność amfetaminy - przyczyny

wzrost wewnątrzkom. stężenia dopaminy i glutaminianu -> wolne rodniki -> stres oksydacyjny <- wzrost pozakom. stężenia glutaminianu <- aktywacja mikrogleju i astrocytów (stan zapalny)

neurotoksyczność amfetamin

zaburzenia funkcji mitochondriów, uszkodzenie DNA, zaburzenie funkcjonowania RE, uszkodzenie białek cytoszkieletu -> śmierć neuronów

endokannabinoidy

produkowane w określonym momencie i działają na ograniczone pop. neuronów w celu zahamowania wydzielania innych neuroprzek.np. interneurony GABA w istocie sz.o.w., neurony GLU w hipokampie i PFC (dział. przeciwlękowe), zakończenia cholinerg. w hipokampie

kannabinoidy

bezpośrednie pobudzenia receptorów CB1, głównie osłabienie hamowania GABA, psychozy, drgawki, ryzyko schizofrenii, zmiany neurotoksyczne - zmniejszenie hipokampa i jądra migdałowatego

czynniki genetyczne w uzależnieniach

50-60% geny, 40-50% środowisko

potencjał uzależniający

środki odurzające IN-IVN (IN heroina, fentanyl, morfina); środki psychotropowe IP-IVP (IP modyf. amfetamina, LSD, psylocybina i meskalina)

dopalacze

związki o dział. psychostym., związki naśladujące marihuanę, związki halucynogenne, związki naśladujące opioidy

syntetyczne katynony

pobudzenie OUN, jak kokaina, amfetamina, ekstaza; wzmożona transmisja dopaminerg., noradrenerg. i serotoninerg. w OUN; tolerancja, uzależnienie, niewydolność wielnarządowa i śmierć

syntetyczne kannabinoidy

podobne do marihuany - dobre samopoczucie, wzrost empatii, zmniejszenie bólu; przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia, niepokój, omamy, zab. poczucia czasu, panika, urojenia

obezwładniacze (pigułki gwałtu)

kwas y-hydroksymasłow GHB - wywołuje oszołomienie i amnezję; Flunitrazepam (Rohypnol) - nasennie, uspokaja, zwiotcza mięśnie; Etamina - przeciwból., oszołomienie, paraliż reakcji obronnych, amnezja