Średniowiecze - poziom podstawowy

Początek średniowiecza

476 - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

Koniec średniowiecza

Podaje się kilka dat: 1453 - upadek cesarstwa wschodniorzymskiego 1455 - wydanie drukowanej Biblii Gutenberga 1492 - wyprawa Krzysztofa Kolumba do Ameryki 1517 - początek reformacji, wystąpienie Marcina Lutra

Teocentryzm

Podporządkowanie wszystkich sfer kultury Bogu

Uniwersalizm

Jednolitość epoki średniowiecza

Hierarchia

Istnienie bytów wyższych i niższych

Pośrednictwo

Różne byty nie mogą się ze sobą komunikować, potrzebni są do tego pośrednicy

Jak nazywa się literatura opisująca wzorce osobowe?

Parenetyczna

Jakie wzorce były powszechne w tej epoce?

- asceta - doskonały władca - doskonały rycerz

Jak nazywa się literatura opisująca żywoty świętych?

Hagiograficzna

Czym są apokryfy?

Uzupełnienia opowieści biblijnych

Przykłady epiki rycerskiej

- "Opowieści Okrągłego Stołu" - "Pieśń o Niibelungach" - "Pieśń o Rolandzie" - "Słowo o pułku Igora"

Jakie dwa style w sztuce powstały w średniowieczu?

gotycki i romański

Czym charakteryzowała się architektura romańska?

- prostota - masywność - grube mury - budowle z kamienia - małe okna okrągłołukowe - sklepienie kolebkowe - liczne dobudówki

Czym charakteryzowała się architektura gotycka?

- strzelistość - cienkie ściany - budowle z cegły - wysokie okna ostrołukowe - w oknach witraże - sklepienie krzyżowe

Czym charakteryzowało się malarstwo romańskie?

- brak perspektywy - płaskie postacie - odrealnienie - złote tło

Czym charakteryzowało się malarstwo gotyckie?

- pojawia się perspektywa - postacie wydłużone i zdeformowane - realizm postaci - elementy turpistyczne

Rodzaje szkół

- przyklasztorne - katedralne - uniwersytety

Czego nauczano w szkołach?

- gramatyki - retoryki - arytmetyki - geometrii - astronomii - muzyki - języka łacińskiego

Czym była scholastyka?

Średniowieczna metoda filozoficzna polegająca na tym, że wiedza jest podporządkowana zasadom wiary i wiedza jest oparta na zhierarchizowanych autorytetach

Filozofia św. Augustyna

- nawiązanie do filozofii Platona - człowiek to dusza uwięziona w ciele - poznanie odbywa się dzięki: miłości, intuicji i iluminacji (oświeceniu)

Filozofia św. Tomasza z Akwinu

- nawiązanie do filozofii Arystotelesa - człowiek to dusza (forma) i ciało (materia) - poznanie odbywa się dzięki rozumowi i wierze - podał pięć dowodów na istnienie Boga

Kiedy powstała "Bogurodzica"?

W I połowie XIII wieku

Kto według tradycji jest autorem "Bogurodzicy"?

Św. Wojciech

Kim są nadawcą "Bogurodzicy"?

Ludzie wierzący

Kim są adresaci "Bogurodzicy"?

Maryja i Chrystus

Jaki motyw występuje w "Bogurodzicy"? Na czym on polega?

Motyw Deesis (gr. prośba, modlitwa) - Chrystus w roli sędziego, siedzi na tronie w otoczeniu Maryi i Jana Chrzciciela.

Pod jakimi innymi tytułami funkcjonuje utwór "Posłuchajcie, bracia miła"?

"Żale Matki Bożej pod krzyżem", "Lament świętokrzyski"

Z którego wieku pochodzi "Lament świętokrzyski"?

Z XV wieku

Czym jest plankt?

Utwór wyrażający żal po zmarłym i wzywający innych ludzi do wspólnoty w cierpieniu.

Jaki motyw występuje w "Lamencie świętokrzyskim"?

Motyw Stabat Mater Dolorosa (łac. stała Matka Boleściwa)

Czym jest asceza?

Z greckiego ćwiczenie, jest to dobrowolne wyrzeczenie się wszystkich rozkoszy i przyjemności życia, dobrowolne ćwiczenie swojej duszy i swojego ciała.

Jaki jest najbardziej znany zbiór żywotów świętych? Przez kogo został napisany?

"Złota legenda" napisana przez Jakuba z Voragine.

Schemat pisania żywotów świętych

1. cudowne poczęcie lub narodziny 2. często grzeszna młodość 3. asceza 4. życie, któremu towarzyszą cuda 5. śmierć, której towarzyszą cuda

Jakie cnoty ćwiczył bohater "Legendy o św. Aleksym"?

- pokora - skromność - posłuszeństwo - ubóstwo

Jakie cuda towarzyszyły św. Aleksemu?

- cudowne poczęcie, został wymodlony przez rodziców - Matka Boża zeszła z obrazu i wstawiła się za Aleksym u kościelnego - kiedy umarł wszystkie dzwony zaczęły bić, zapach jego ciała uzdrawiał chorych, oraz to że nikt nie mógł mu wyjąć z ręki listu, oprócz żony

Czym był franciszkanizm?

Filozofia życia św. Franciszka(XII - XIII w.), dobrowolne ubóstwo, miłość do Boga poprzez kochanie świata, który on stworzył, występuje afirmacja, czyli pochwała świata.

Co propagowali Piotr Waldez i Arnold z Brescii?

Jako "Ubodzy z Lionu" propagowali dobrowolne ubóstwo

Kto, kiedy i w jakim języku napisał "Kronikę polską"?

Gall Anonim w XII wieku napisał po łacinie "Kronikę polską"

Jakie cechy doskonałego władcy, na podstawie Bolesława Chrobrego, przedstawił Gall Anonim?

- zdobywa nowe terytoria - odważny - dobry strateg - walczy z poganami - odnosi zwycięstwa - posłuszny przedstawicielom Kościoła - gościnny - inni władcy darzą go szacunkiem - sprawiedliwy - bezstronny - dba o zamożność swoich poddanych

Czy jest chanson de geste?

Pieśń o bohaterskim czynie, opisująca etos rycerski - doskonałego rycerza.

Z którego wieku pochodzi oryginał "Pieśni o Rolandzie"?

Z przełomu XI - XII wieku

Jak wygląda etos rycerski na podstawie postaci Rolanda?

- waleczny - pewny siebie - wierny królowi - gotowy na śmierć - miłuje swoją ojczyznę - przywiązany do swojego oręża - posiada damę serca

Jak wygląda sztuka umierania (Ars moriendi) w "Pieśni o Rolandzie"?

- umieranie na wzniesieniu - twarzą do ziemi - patrzenie na wrogów - bicie się w pierś - unoszenie prawej dłoni ku niebu (uznanie się za wasala Boga) - leżenie pod sosną (prawzór krzyża) - opuszczenie głowy na ramię - wniebowzięcie duszy

Jakie cuda towarzyszyły śmierci Rolanda?

- ciemności w samo południe - trzęsienie ziemi - burza z wichrem i piorunami - deszcz i grad

Kim był Franciszek Villon? Co opisał w swoim "Wielkim Testamencie"?

Był przestępcą, w swoich wierszach (Wielki Testament) opisuje świat paryskiej ulicy w średniowieczu, świat prostytutek, sutenerów i przestępców.

Na czym polega motyw Danse macabre?

(fr. taniec śmierci) Śmierć przedstawiano jako kościotrupa lub rozkładające się ciało kobiety z kosą. Śmierć prowadziła korowód, w którym były wszystkie stany, gdyż wszyscy są równi wobec śmierci.

Czym był motyw Dies irae?

łac. sąd ostateczny

Kiedy powstał obraz "Sąd ostateczny" Memlinga? Jakie części w nim wyodrębniamy?

Powstał w XV wieku, jest to tryptyk, składający się z trzech części: po lewo niebo, po prawo piekło, część centralna podzielona na sfery sacrum i profanum.

Kiedy powstał tekst "Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią"? I o czym mówi?

Jest to tekst XV-wieczny. Przedstawia rozmowę mistrza Polikarpa ze Śmiercią, która przemawia z wyższością, mistrz się jej boi.

Czym jest groteska? Na czym polega jej użycie w "Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią"?

Groteska - zestawienie powagi z humorem. W tym utworze Śmierć jako poważny temat jest przedstawiona w sposób komiczny.

Kto napisał "Boską komedię"?

Dante Alighieri

O czym opowiada "Boska komedia"?

Pokazuje wędrówkę po zaświatach Dantego, z przewodnikami (Wergiliusz i Beatrycze)

Jakie królestwa zwiedza Dante?

Piekło, czyściec, niebo. Każde ma 9 kręgów.

Kto przez Dantego został uznany za najgorszych grzeszników?

Zdrajcy, a zwłaszcza Judasz Iskariota, który przebywa w paszczy Lucyfera.

Jakie rzeki znajdują się w czyśćcu?

Leta - zapomnienia grzechów Eunius - wskrzesza pamięć o dobrych uczynkach

Czym był Święty Graal?

- naczynie, którego używał Chrystus w czasie ostatniej wieczerzy lub - naczynie, którego użył Józef z Armyteii zbierając w nie krew ściekającą z boku Jezusa

Gdzie pojawiały się pierwsze słowa w języku polskim?

W kronikach, życiorysach świętych, dokumentach napisanych po łacinie.

Z którego wieku pochodzą najstarsze zdania polskie?

Z XIII wieku

"Day ut ia pobrusa a ti poziwai" - co to oznacza? Gdzie pojawiło się to zdanie?

"Pozwól niech ja pomielę, a ty odpoczywaj". Pochodzi z księgi henrykowskiej, miał je wypowiedzieć Czech Boguchwał do żony.

"Gorze szą nam stało" - co to oznacza? Kto wypowiedział te słowa, a kto je zapisał?

"Nieszczęście nam się stało". Wypowiedział je Henryk Pobożny w bitwie pod Legnicą w 1241 roku, a zapisał Jan Długosz w XV wieku.

Jakie są zabytki języka polskiego o treści religijnej?

- kazania - przekłady modlitw - tłumaczenia ksiąg biblijnych - modlitewniki - poezja religijna

Jakie są zabytki języka polskiego o treści świeckiej?

- roty przysiąg sądowych - przekłady statutów ziemskich - poezja świecka

Jakie są zabytki języka polskiego o treści z pogranicza literatury religijnej i świeckiej?

- "Rozmyślanie przemyskie" - "Legenda o św. Aleksym" - "Legenda o św. Dorocie" - "Dialog mistrza Polikarpa ze śmiercią"