poetyka

poetyka

jest to dziedzina teorii literatury, zajmująca się strukturą dzieła literackiego, jej ogólnymi wartościami a nie poszczególnymi utworami.

prozodia

ogół brzmieniowych właściwości mowy, które nakładają się na głoskowy sylabiczny i wyrazowy ciąg wypowiedzi, do elementów prozodii należą: akcent, intonacja i czas realizacji elementów brzmieniowych

głoska

najmniejszy element brzmieniowej realizacji wypowiedzi językowej.

rola głoski w jezyku

tworzenie brzmieniowej wypowiedzi językowej, podstawowy budulec języka w wersji mówionej, ustnej, oralnej

funkcja głoski w wierszu

wiersz jako twór językowy składa się z głosek, czyli podstawowego budulca języka. Zgodność samogłosek lub spółgłosek i samogłosek może wyznaczać najważniejsze miejsce wersu- jego zakończenie (klauzulę) i/lub średniówki.

sylaba (zgłoska)

odcinek brzmieniowej realizacji wypowiedzi, obejmujący od jednej do kilku głosek skoncentrowany w języku polskim wokół samogłoski (ośrodka zgłoskotwórczego)

sylaba otwarta

zakończona samogłoską lub zawierająca tylko samogłoskę

sylaba zamknięta

sylaba zakończona spółgłoską

rola sylaby w języku

nie odgrywa żadnej roli, jest to twór sztuczny(zabieg techniczny), mający charakter użytkowy, pragmatyczny

funkcja sylaby w wierszu

podstawowa kategoria opisu wiersza (każda analiza wersyfikacyjna zaczyna się od podziału na sylaby), w wierszu sylaba może zostać poddana stałym prawidłom powtarzalność określonej przez wzorzec metryczny wiersza.

akcent

uwydatnienie sylaby w wyrazie lub zestroju akcentowym

akcent oksytoniczny

akcent wyrazowy/zestrojowy padający na ostatnią sylabę wyrazu lub zestroju akcentowanego

akcent paroksytoniczy

akcent wyrazowy/zestrojowy padający na przedostatnią sylabę wyrazu lub zestroju akcentowego

akcent proparoksytoniczny

akcent wyrazowy padający na trzecią sylabę od końca

aton

wyraz nieakcentowany

proklityka

aton stojący przed wyrazem akcentowanym, w roli proliktyk występują: przyimki, spójniki, partykuła nie

enklityka

aton stojący po wyrazie akcentowanym, w roli enklityk występują: jednosylabowe zaimki, partykuły by, że, no

akcent główny

akcent wyrazowy/zestrojowy padający na sylabę w miejscu określonym przez system fonetyczny(w języku polskim akcent stały, wyrazowy, paroksytoniczy.)

akcent poboczny

akcent występujący w dłuższych niż trzysylabowych wyrazach, podrzędny wobec akcentu głównego, pada najczęściej na pierwszą sylabę wyrazu.

rola akcentu w języku

pełni funkcję delimitacyjną(wydziela pewne segmenty tekstu mówionego)

funkcja akcentu w wierszu

tak samo jak w języku pełni funkcję delimitacyjną. Współkształtuje zakończenie wersu (klauzulę), współkształtuje rytm tekstu, współorganizuje zestroje akcentowe.

zestrój akcentowy

znaczący odcinek wypowiedzi, liczący od jednej do kilku sylab zgrupowanych jednego akcentu głównego, zawierający ewentualnie jeden lub dwa akcenty poboczne.

zestrój akcentowy prymarny

zestrój akcentowy skoncentrowany wokół jednego akcentu, dalej nie podzielny

zestrój akcentowy ściągnięty

zestrój akcentowy złożony z wyrazów wchodzących w skład odrębnych zestrojów prymarnych.

rola zestroju akcentowego w języku

rola delimitacyjna (podział na znaczące odcinki wypowiedzi)

funkcja zestroju akcentowego w wierszu

stanowi podstawowy wyznacznik jednego z systemów wiersza polskiego (tonicznego, inaczej mówiąc tomizmu)

pauza

brak dźwięku w brzmieniowej realizacji wypowiedzi, w deklamacji wykorzystywana jako ważny sygnal emocjonalny i semantyczny.

intonem

całość intonacyjna oddzielona pauzami, w brzmieniowej realizacji wypowiedzi.

intonacja

zróżnicowanie wysokości tonu w brzmieniowej realizacji wypowiedzi.

kadencja

intonacja opadająca

antykadencja

intonacja wznosząca

klauzula

zakończenie wersu

średniówka

dział wewnątrzwersowy

rym

podobieństwo lub tożsamość brzmieniowa zakończeń wyrazów /zestrojów akcentowych, występujących w wypowiedzi.

rym męski

oparty na akcencie oksytonicznym

rym żeński

oparty na akcencie paroksytoniczym

rym daktyliczny

rym oparty na akcencie proparoksytonicznym

rym ubogi

rym, którego przestrzeń obejmuje maksymalnie jedną zgłoskę

rym bogaty

rym co najmniej półtora zgłoskowy

rym dokładny

rym obejmujący sekwencje identycznych głosek

rym niedokładny

rym oparty na podobieństwie tworzących go głosek

asonans

rym niedokładny, w którym występuje tożsamość przynajmniej jednej samogloski

konsonas

rym niedokładny, oparty na tożsamości występujących w nim spółgłosek

rymy parzyste(dystychiczne)

układ dwu rymów klauzulowych, występujących w sąsiednich wersach (aabbcc😜

rymy krzyżowe (przeplatane)

układ dwu rymów klauzulowych, obejmujący dwie pary rymów o konkretnym układzie (abab)

rymy okalające

układ dwu rymów klauzulowych łączących początkowy i końcowy wers części wiersza, występujący w odstępie dwu lub więcej wersów (ABBA)

monorym

układ jednorymowy (aaaa)

funkcja rymu w wierszu

pełni funkcję delimitacyjną, rytmizacyjną, kompozycyjną, semantyczną, zamyka wers w wierszu.

funkcja średniówki w wierszu

pełni funkcję delimitacyjną (dzieli wersy)

funkcja klauzuli w wierszu

pełni funkcję delimitacyjną (wyznacza koniec wersów, dzieli tekst na wersy w sposób arbitralny-bez względu na semantykę i składnię języka). Nadaje wersów samodzielną intonację wierszową.

funkcja intonacji w wierszu

pełni funkcję delimitacyjną (w sposób arbitralny(wraz z pauzą) wyznacza koniec wersów. Nie jest motywowana składniowo i semantycznie.

rola intonacji w języku

pełni funkcję wyrażania intencji (wątpliwości, rozkazu, oznajmienia), pełni także funkcję delimitacyjną (wyznacza arbitralnie koniec wypowiedzi)

rola pauzy w języku

pełni funkcję delimitacyjną, wydziela zestroje akcentowe i pewne całości składniowe (w grafice i w piśmie znakiem pauzy są znaki interpunkcyjne)

funkcja pauzy w wierszu

wydzielanie końca wersów w wierszu, pauza ma charakter arbitralny

wersyfikacja

nauka o budowie i formach wiersza -ogół zasad i właściwości systemowych oraz strukturalnych kształtujących wiersz odróżniając go od prozy