nowotworpato

Neoplazja śródnabłonkowa (dysplazja

Stanowi narastające zaburzenia cytologiczne, histologiczne i architektoniczne, występujące wyłącznie w nabłonku, poprzedzające raka

dysplazja obraz mikro

 Powiększenie komórek oraz zwiększenie ich ilości  Polimorfizm (pod względem kształtu, wielkości i zabarwienia)  Hiperchromazję jąder  Zwiększoną liczbę fizjologicznych

Neoplazja wewnatrznablonkowa

Wszystkie te zmiany występują ponad błoną podstawną nabłonków – nie naciekają jej. Jest to zjawisko korzystne dla pacjenta, ponieważ w nabłonku nie znajdują się naczynia krwionośne, ani naczynia limfatyczne

Na etapie dysplazji usunięcie nowotworowo zmienionego nabłonka

daje nawet 100% szansę wyleczenia

Wyróżniamy 3 stopnie dysplazji: malego

małego stopnia – zmiany w nabłonku obejmują tylko dolną 1/3 jego struktury. Częściowo zostaje zachowane normalne dojrzewanie wyższych warstw nabłonka oraz jego architektura.

Wyróżniamy 3 stopnie dysplazji: srednieog

średniego stopnia – zmiany obejmują do 2/3 wysokości nabłonka

Wyróżniamy 3 stopnie dysplazji: duzego

dużego stopnia (rak przedinwazyjny, carcinoma in situ, rak 0°) – zmiany obejmują cały nabłonek oraz ciągle nie naciekają jego błony podstawn

Nabłonka wielowarstwowego płaskiego (SIN)

CIN – skala oceniająca zmiany w nabłonku wielowarstwowym płaskim szyjki macicy. LaIN – skala dla krtani BIN – skala dla oskrzeli EIN – skala dla przełyku VaIN – skala dla pochwy VIN – skala dla sromu

Nabłonka gruczołowego (GIN

CoIN – skala dla jelita grubego PIN – skala dla prostaty MIN – skala dla sutka  DIN – przewodowa neoplazja wew.  LIN – zrazikowa neoplazja wew. PaIN – skala dla trzustki GaIN – dwustopniowa skala dla żołądk EIN-skala dla endometrium

Brak atypii nie zawsze upoważnia do rozpoznania nowotworu złośliwego np.

w przypadku NET i GIST

Atypia 1

espół cech cytologicznych mogących sugerować nowotwór złośliwy.  Zwiększenie stosunku jądrowo-cytoplazmatycznego – wzrost objętości jądra w stosunku do cytoplazmy, może osiągać nawet stosunek 1:1

Atypia 2

Polimorfizm komórkowy (różnorodność pod względem wielkości, kształtu i zabarwienia)  Hiperchromazja jąder - nadmierna barwliwość spowodowana wzrostem zawartości DNA

Atypia3

Heterochromazja jąder - różna intensywność zabarwienia chromatyny w różnych miejscach jądra  Nieregularny kształt jąder komórkowych  Nieregularnie pogrubiała błona jądrowa

Atypia4

Ogromne, mnogie jąderka o nieregularnym kształcie  Obecność patologicznych mitoz – figur podziału (wzrasta indeks mitotyczny)  Anarchia architektoniczna

Atypia45

Utrata biegunowości komórek  Obecność jednojądrowych lub wielojądrowych nowotworowych komórek olbrzymich

Anaplazja

Cecha złośliwości nowotworu. Polega na odróżnicowaniu lub utracie zdolności strukturalnego i funkcjonalnego różnicowania prawidłowych komórek, wskutek czego pojawiają się populacje komórek niezróżnicowanych (anaplastyczny

Kataplazj

Określa zjawisko powstania komórek zróżnicowanym morfologicznie (przypominają budową komórki, z których się wywodzą), lecz nienależycie zróżnicowanych czynnościowo

Kataplazja przyklad

Przykładem są nowotworowe fibroblasty, które nie są w stanie produkować kolagenu bądź proteoglikanów.

Nowotwór jest

o nadmierny, niekontrolowany rozplem określonej tkanki. Powstaje jako następstwo zaburzeń dynamizmu i prawidłowego przebiegu cyklu komórkowego, zaburzeń różnicowania się komórek oraz nieprawidłowej komunikacji międzykomórkowe

Nowotwory łagodne

 Fibroma – włókniak  Adenoma – gruczolak  Lipoma – tłuszczak  Papiloma – brodawczak

Nowotwory złośliwe

–carcinoma (w języku polskim –rak), jeżeli nowotwór jest pochodzenia nabłonkowego oraz przyrostek –sarcoma (po polsku –mięsak), jeżeli jest pochodzenia mezenchymalnego.

Nowotwory złośliwe 2

 Adenocarcinoma – gruczolakorak  Carcinoma urotheliale – rak urotelialny  Liposarcoma – tłuszczakomięsak  Osteosarcoma – kostniakomięsak

Wyróżniamy 3 typy ich wzrostu nowotory lagodne

o egzofityczny – do światła wolnej przestrzeni lub na powierzchni skóry, pod postacią np.: o rozprężający – w głąb tkanek litych, mogą powodować ucisk na narząd i jego atrofię

Wyróżniamy 3 typy ich wzrostu nowotory lagodne2

o rozlany – występuje w przypadku naczyniaków, przypomina naciekanie

perły rogow

now. lagodne Posiadają wysoki stopień zróżnicowania komórek- ściśle przypominają tkankę macierzystą, czasami są nie do odróżnienia. Mogą zachować funkcję komórek pierwotnych -ekotopowe wydzielanie hormonów, wydzielanie keratyny

Gruczolak

nowotwór łagodny wywodzący się z nabłonka gruczołowego, np.:  gruczolak jelita grubego (wyróżniamy 3 typy: cewkowy, kosmkowy, cewkowo-kosmkowy)  gruczolak wielopostaciowy ślinianki  gruczolak wątrobowokomórkowy 

Gruczolakotorbielak

gruczolak o budowie torbielowatej (najczęściej w jajniku)

Brodawczak

nowotwór łagodny nabłonka pokrywnego (skóry i błon śluzowych), rośnie egzofityczne, tworząc palczaste wypustki układające się w kształt liści paproci.  brodawczak płaskonabłonkowy (np. skóry) 

Nowotwory łagodne pochodzenia mezenchymalnego

Tłuszczak – nowotwór łagodny wywodzący się z tkanki tłuszczowej  Włókniak – nowotwór łagodny wywodzący się z tkanki łącznej  Naczyniak chrzestniak miesak

Naczyniak

nowotwór łagodny wywodzący się z układu naczyń. Często występuje w wątrobie, skórze, trzonach kręgów oraz w podstawie czaski. Wyróżniamy naczyniaki:  krwionośne (typy: włosowaty, jamisty)  chłonne

Chrzęstniak

nowotwór łagodny wywodzący się z tkanki chrzęstnej

W przypadku potworniaka dojrzałego

makroskopowo można dostrzec charakterystyczną torbiel skórzastą.

Makroskopowe cechy nowotworów łagodnych: 1

1. Są wyraźnie odgraniczone włóknistą torebką (z wyjątkiem nieotorebkowanych mięśniaków macicy oraz naczyniaków) 2. Stanowią zmiany o kształcie okrągłym lub owalnym

Makroskopowe cechy nowotworów łagodnych: 2

3. Wyglądem mogą przypominać tkankę, w której się znajdują, lub znacznie się od niej różnić (naczyniaki wątrob

Makroskopowe cechy nowotworów łagodnych: 3

4. W przypadku nowotworów łagodnych torbielowatych można zauważyć jedno- lub wielokomorowe torbiele różnej wielkości. Wyścielone są one nowotworowo rozrastającym się nabłonkiem, który może wydzielać treść surowiczą lub śluzową

Makroskopowe cechy nowotworów łagodnych: 4

5. W przypadku powstania polipów, na jego szczycie mogą znaleźć się niewielkie nadżerki. 6. Zmiany martwicze zazwyczaj nie występują

Mikroskopowe cechy nowotworów łagodnych:

1. Wysokie zróżnicowanie komórek (niska atypia) 2. Często zachowują funkcje komórek pierwotnych, przez co mogą skutkować np. ekotopowym wydzielaniem hormonó

Mikroskopowe cechy nowotworów łagodnych:2

3. Niewielka ilość patologicznych figur podziału lub całkowity ich brak 4. Brak zmian martwiczych, krwotocznych, czasami na skutek zaburzenia ukrwienia występują zmiany włóknisto-szkliste

Mikroskopowe cechy nowotworów łagodnych:3

5. W miarę prawidłowa struktura architektoniczna zajętej tkanki

Nowotwory złośliwe Wykazują zupełnie odmienne cechy, niż nowotwory łagodne:  Szybki i niesymetryczny wzrost

egzofityczny, mezofityczny, endofityczny...

DEsmoplzja

Polega ona na odczynowym włóknieniu naciekanych tkanek. Na jej skutek spada ilość elementów łączących komórki np. adhezyn, co powoduje rozpad nowotworu i wytworzenie przerzutów

Desmoplazja często występuje

w rakach sutka oraz w rakach żołądka. Skutkuje powstaniem raka włóknistego lub raka rdzeniastego.

Nowotwory złośliwe pochodzenia nabłonkowego (raki1

ak płaskonabłonkowy np. skóry, oskrzeli, szyjki macicy, krtani i przełyku. Może on być rogowaciejący lub nierogowaciejący

Nowotwory złośliwe pochodzenia nabłonkowego (raki2

Rak podstawnokomórkowy skóry  Rak z nabłonka przejściowego, np. pęcherza moczowego  Gruczolakoraki

Nowotwory złośliwe pochodzenia nabłonkowego (raki3

Gruczolakotorbielakorak – gruczolakorak o budowie torbielowatej  Rak gruczołowo-płaskonabłonkowy

Nowotwory złośliwe pochodzenia mezenchymalnego (mięsaki1

Tłuszczakomięsak – nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki tłuszczowej. Wyróżniamy typy tłuszczakomięsaków: wysoko zróżnicowane, śluzowate, różnokształtno-komórkowe

Nowotwory złośliwe pochodzenia mezenchymalnego (mięsaki2

Włókniakomięsak – nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki łącznej  Mięśniakomięsak gładkokomórkowy – nowotwór złośliwy pochodzący z mięśni gładkichChrzęstniakomięsak – nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki chrzęstnej

Nowotwory złośliwe pochodzenia mezenchymalnego (mięsaki3

Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy – n. złośliwy wywodzący się z mięśni poprzecznieprążkowanych. Wyróżniamy typy: groniasty (zarodkowy), pęcherzykowy, pleomorficzny

Nowotwory złośliwe pochodzenia mezenchymalnego (mięsaki4

Naczyniakomięsak – nowotwór złośliwy wywodzący się z układu naczyniowego  Kostniakomięsak – nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki kostnej

Nowotwory złośliwe pochodzenia mezenchymalnego (mięsaki5

Chłoniaki i białaczki – nowotwory złośliwe wywodzące się (kolejno) z układu komórek limfoidalnychi komórek szeregu hemopoezy

Spoistość guza

Nie przypominają pierwotnej tkanki, różnią się od niej spoistością i barwą. Spoistość guza nowotworowego zależy od stosunku ilości tkanki łącznej (wytworzonej w procesie desmoplazji) do ilości komórek nowotworowych w jego obrębi

Spoistość guza Na tej podstawie wyróżniam

RAKI RDZENIASTE I TWARDE

RDZENIASTE RAKI

Raki rdzeniaste – zawierają dużo komórek nowotworowych i małą ilość włókien łącznotkankowych. Są kruche i miękkie

RAKI TWARDE

Raki twarde (włókniste/desmoplastyczne) – zawierają znacznie większą ilość włókien łącznotkankowych, niż komórek nowotworowych. Są twarde. Rozrastają się w obrębie narządów kształtu rurowatego – przełyk, jelito

„skórzaną butelkę

W przypadku raka sygnetowatokomórkowego żołądka można zaobserwować tzw. „skórzaną butelkę”. Jest to obraz rozległego nacieku i włóknienia ścian żołądka

Nowotwory mieszane

pochodzą zwykle z jednego listka zarodkowego. Stanowią zmiany zróżnicowane w więcej niż jednym kierunku np. nabłonkowy np. rak gruczołowo-płaskonabłonkowy,

Nowotwory złożone

stanowią twory nabłonkowo-mezenchymalne

Nowotwory złożone – stanowią twory nabłonkowo-mezenchymalne. Dzielą się na:

Zmiany łagodne – gruczolakowłókniak (najczęstszy nowotwór piersi kobiet), guz liściasty piersi o Zmiany złośliwe – mięsakorak o Zmiany z jednym składnikiem łagodnym i jednym złośliwym

Nowotwory zarodkowe (germinalne

Powstają głównie w gonadach, z pierwotnych komórek płciowych lub komórek odpowiadających dalszym etapom ich rozwoju oraz wczesnym okresom rozwoju zarodka.

Nowotwory zarodkowe (germinalne przykald

Mogą różnicować się w kierunku tkanek pozazarodkowych, np. guz zatoki endodermalnej (YST), nabłoniak kosmówkowy złośliwy (kosmówczak) i tkanek somatycznych dojrzałych lub niedojrzałych – potworniaki.

Nowotwory pochodzenia glejowego (glejaki

Gwiaździaki o Skąpodrzewiaki o Wyściółczaki

owotwory sznurów płciowych i zrębu gonad

Folliculoma (ziarniszczak) o Androblastoma (jądrzak) o Gonadoblastoma (rozrodczak zarodkowy) o Włókniak

Czerniak złośliw

nie jest rakiem, ponieważ nie wywodzi się z tkanki nabłonkowej, lecz z melanocytów. To samo tyczy się np. nowotworów złośliwych krwi (białaczek), nowotworów mózgu, układu chłonnego.

Typing

– określenie typu histologicznego nowotworu oraz nazwanie go zgodnie z nomenklaturą obowiązującą w stosowanej klasyfikacji nowotworów (prawie zawsze WHO-wskiej, opartej na histogenezie

Hamartoma

wynika z zaburzeń organogenezy. Polega na nieprawidłowym ułożeniu tkanek względem siebie w narządzie

Choristia

obecność fragmentu tkanki lub narządu w nieprawidłowym miejscu na skutek przemieszczenia się fragmentu zawiązka (heterotropowych odprysków)

Przeważnie nowotwory łagodne rosną wolno, zaś złośliwe szybko. Istnieje jednak wiele wyjątków od tej reguły, np.:

Mięśniak gładkokomórkowy macicy Gruczolak przysadki

Mięśniak gładkokomórkowy macicy

– jego wzrost jest uwarunkowany wpływem poziomu estrogenów krążących we krwi. Guzy te mogą gwałtownie się zwiększać w czasie ciąży (wysoki poziom estrogenów) oraz ulegać atrofii

Gruczolak przysadki

może gwałtownie się kurczyć, wskutek nadmiernego powiększenia oraz ucisku ograniczającego dopływ krwi do masy guza

Najszybciej rosnącym nowotworem jest

chłoniak Burkitta (indeks mitotyczny 100%).

indeks mitotyczny

Szybkość wzrostu nowotworów patolog może ocenić na podstawie indeksu mitotycznego (IM), czyli liczby figur podziału na 1, 10 lub 50 pól widzenia (HPF – pole widzenia przy powiększeniu 400x).

naciekanie)

o Naciekanie wielkoogniskowe – najpomyślniejsze rokowanie dla pacjenta o Naciekanie drobnoogniskowe o Naciekanie rozproszone – rokowanie najmniej pomyślne dla pacjenta

Nowotwór może szerzyć się drogą1

Naczyń limfatycznych – droga bardziej typowa dla raków. Komórki nowotworowe aktywnie migrują między komórkami śródbłonka do naczynia i przemieszczają się jak zatory

Nowotwór może szerzyć się drogą2

Żył – ich ściany stosunkowo łatwo ulegają naciekowi nowotworowemu. Komórki nowotworowe po wniknięciu do światła żyły rozrastają się wewnątrznaczyniowo.

Raki nerki mogą

naciekać żyłę nerkową, żyłę główną dolną, aż do prawej połowy serca. Rak wątrobowokomórkowy penetruje żyłę wrotną.

Nowotwór może szerzyć się drogą3

Tętnic – rzadko ulegają naciekowi (są odporne na inwazję). Jest to spowodowane dużą ilością włókien elastycznych w tętnicach oraz małą zawartością elastazy w komórkach nowotworowych

Nowotwór może szerzyć się drogą4

rzestrzeni około pni nerwowych – szczególnie często w rakach przewodu pokarmowego. Stanowi wyraz zaawansowania choroby oraz obecności przerzutów w węzłach chłonnych 

Nowotwór może szerzyć się drogą5

rzestrzeni około pni nerwowych – szczególnie często w rakach przewodu pokarmowego. Stanowi wyraz zaawansowania choroby oraz obecności przerzutów w węzłach chłonnych 

Nowotwór może szerzyć się drogą6

Jam surowiczych (np. opłucna, otrzewna) – odbywa się przez bezpośrednie naciekanie lub implantację (samowszczepienie się komórek nowotworowych).

Nowotwór może szerzyć się drogą7

Przewodami – w świetle przewodów wysłanych nabłonkami rozrastają się raki np. rak nerki może szerzyć się moczowodem aż do zajęcia pęcherza moczowego, rak macicy

Nowotwory złośliwe mogą rozsiewać się jedną z czterech dróg:

Rozsiew w obrębie jam ciała Rozsiew przez układ limfatycznyRozsiew hematogeny Rozsiew przez płyn MR

Rozsiew w obrębie jam ciała

zczególnie często w rakach jajnika

Rozsiew przez układ limfatyczny

bardziej typowy dla raków. Przepływ limfy jest bardzo wolny i tylko większe naczynia mają rozwiniętą błonę mięśniową, której skurcze mogą nadawać ruch cieczy. Ich ścianę stanowi zasadniczo tylko śródbłone

węzeł wartowniczy

czyli pierwszy węzeł, do którego spływ0a chłonka z ogniska nowotworowego (jest zajmowany jako pierwszy podczas rozsiewu). Biopsja tychwęzłów umożliwia ustalenie zasięgu rozprzestrzenienia nowotworu oraz może być wykorzystana w planowaniu leczenia

węzłów umożliwia ustalenie zasięgu rozprzestrzenienia nowotworu oraz może być wykorzystana w planowaniu leczenia

droga bardziej typowa dla mięsaków, ale występuje też w przypadku raków (rak stercza, rak pęcherzykowy tarczycy). Nowotwory głównie zajmują żyły, rzadko zaś tętnice

Rozsiew przez płyn MR

– nowotwory centralnego układu nerwowego (rdzenia zarodkowy, wyściółczak) mogą penetrować komory mózgu i unoszone przez płyn MR tworzą na powierzchni opon wszczepy w obrębie mózgu i rdzenia kręgowego.

Stanem przedrakowym

nazywamy ogólnie proces patologiczny, na którego podłożu częściej rozwija się nowotwór, niż w tkankach prawidłowych tego samego narządu.

Stany przedrakowe

Polipowatość rodzinna jelita grubego  Wrzodziejące zapalenie jelita  Starcze rogowacenie skóry  Skóra pigmentowa  Rogowacenie czerwone i białe  Róg skórny  Nadżerka szyjki macicy

Zmiana przednowotworow

tanowi lokalną zmianę predysponującą rozwój nowotworu złośliwego

Zmiana przednowotworowa 1

Metaplazja płaskonabłonkowa i dysplastyczna błony śluzowej oskrzela u palaczy – czynnik ryzyka raka płuc

Zmiana przednowotworowa 2

vHiperplazja endometrium i dysplazja u kobiet z niezrównoważoną stymulacją estrogenową – czynnik ryzyka raka endometrium

Zmiana przednowotworowa 3

Leukoplakia jamy ustnej, sromu i prącia – zwiększone ryzyko raka płaskonabłonkowego  Gruczolaki kosmkowe jelita grubego – 50% szansy wystąpienia transformacji do gruczolakoraka jelita grubego

Rak płaskonabłonkow

do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie cech rogowacenia G1 – obecność pereł rogowych oraz mostków międzykomórkowych

Gruczolakorak endometrialny

najważniejsze kryterium to procentowa ilość utkania guza litego G1 - do 5% utkania litego G2 - do 50% utkania litego G3 - powyżej 50% utkania litego

Gruczolakoraki

najważniejsze kryterium stanowi stopień wykształcenia struktur gruczołowych G1 – obecne i dobrze wykształcone struktury gruczołowe w całym obrębie guza

Gruczolakoraki g2

G2 – nieregularne, zlewające się struktury sitowate z nawarstwianiem komórek oraz średnio nasilonym pleomorfizmem

Gruczolakoraki g3

G3 – obecne wyłącznie ogniska poronnych gruczołów, guz lity ze śluzem wykrywanym w komórkach, zaawansowany pleomorfizm

Rak przewodowy gruczołu piersiowego (kryterium Elstona-Elisa inaczej Blooma-Richardsona)

ocenie podlegają 3 czynniki, punktowane od 1 do 3pkt: 1/ tworzenie struktur gruczołowych 2/ indeks mitotyczny 3/ pleomorfizm komórek i jąder G1 - od 3 do 5pkt G2 - od 6 do 7pkt G3 - od 8 do 9pkt

Rak prostaty (kryterium Gleasona)

5punktowa skala, która opiera się na ocenie histologicznej struktury nowotworu. Nowotwór wysoko zróżnicowany otrzymuje 1pkt, zaś nisko zróżnicowany 5pkt. Skala Gleasona ocenia dwa przeważające typy histoarchitektoniczne nowotwor

Rak jasnokomórkowy nerki (skala Fuhrman)

– skala czterostopniowa, opiera się na jakościowej ocenie cytoarchitektonicznych cech jądra komórkowego

Mięsaki

są zazwyczaj klasyfikowane w dwustopniowej skali low / high

r0, r1

R0 – nowotwór usunięty z marginesem tkanek niezmienionych  R1 – nowotwór usunięty makroskopowo, jednak linia wycięcia (margines) jest nacieczona

r2

R2 - guz usunięty, jednak makroskopowo i mikroskopowo widoczne są zachowane części guza

Ocena miejscowego zaawansowania czerniaka wg Clarka

I - czerniak śródnabłonkowy II - naciek na warstwę brodawkowatą skóry III - wypełnia całą warstwę brodawkowatą i zatrzymuje się na granicy z warstwą siatkowatą IV - naciek na warstwę siatkowatą V - naciek na tkankę podskórną

nna klasyfikacja dotycząca czerniaka

(skala Breslow) ocenia grubość (głębokość) nacieku w milimetrach.

Klasyfikacje

Klasyfikacja FIGO – staging nowotworów narządów rodnych kobiety. Klasyfikacja Ann Arbor – staging chłoniaka Hodgkina Skala Dukesa – staging raka jelita grubego

EBV

Chłoniak Burkitta, rak nosogardła, chłoniak z limfocytów B, choroba Hodgkina

HPV

Rak płaskonabłonkowy szyjki macicy, jamy ustnej i krtani

HBV, HCV

Rak wątrobowokomórkowy

KSHV (HHV-8)

Mięsak Kaposiego

SV40

Międzybłoniak, guzy mózgu

HTLV-1

Chłoniaki, białaczki z limfocytów T

Helicobacter pylor

Rak żołądka, chłoniak MALT żołądka

RB

Siatkówczak (40% ma charakter rodzinny)

TP53

Zespół Li-Fraumeni

P16/INK4A

Czerniak

APC

Rodzinna polipowatość gruczołowa, rak jelita

NF1, NF2

Neurofibromatoza typ 1 i 2

BRCA1, BRCA2

Nowotwory piersi i jajnika

MEN1, RET, MEN2A

Mnogie nowotwory 1 i 2

MSH2, MLH1, MSH6

Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego

PATCH

Zespół newoidalnego raka podstawnokomórkowego

Autosomalne recesywne zespoły defektywnej naprawy DNA

Xeroderma pigmentosum (skóra pergaminowa)  Ataksja-telangiektazja  Zespół Blooma  Anemia Fanconieg

Transformacja nowotworowa jest wynikiem zmian głównie w obrębie czterech klas genów, które mają wpływ na proliferacje komórek. Są to

1. Protoonkogeny – stymulują proliferację 2. Geny supresorowe – hamują proliferację 3. Geny kontrolujące apoptozę 4. Geny regulujące naprawę uszkodzonego DNA

Przykładami protoonkogenów są geny:

RAS – mutacje genu RAS są najczęstszą zmianą stwierdzaną podczas onkogenezy  ABL  EGFR  MYC  ERBB2

Aktywacja protoonkogenów (do onkogenów) zachodzi poprzez

 mutacje punktowe (najczęściej translokacje zrównoważone oraz delecje)  amplifikacje genów - zwielokrotnienie liczby kopii protoonkogenu w komórce  translokacje chromosomowe

Onkogeny wytwarzają onkoproteiny. Ich produkcja nie zależy od sygnałów regulacyjnych. Pełnią one funkcje: 1

Czynników wzrostu, np.: o PDGF - występuje przy gwiaździakach, kostniakomięsakach o FGF - raki przewodu pokarmowego i piersi, czerniak

Onkogeny wytwarzają onkoproteiny. Ich produkcja nie zależy od sygnałów regulacyjnych. Pełnią one funkcje: 2

Receptorów dla czynników wzrostu (GF) o EGFR - gwiaździaki, rak płaskonabłonkowy płuc, rak pęcherza, raki przewodu pokarmowego o CSF-1R - białaczki szpikowe o HER-2 - rak piersi

Onkogeny wytwarzają onkoproteiny. Ich produkcja nie zależy od sygnałów regulacyjnych. Pełnią one funkcje: 3

Białek przenoszących sygnał o GTPazy o Kinazy tyrozynowe  Jądrowych białek regulatorowych - inicjują transkrypcję DNA i podział komórki, najczęściej myc

Geny regulujące apoptozę

Proliferacja komórek kontrolowana jest również przez geny regulujące apoptozę, zarówno te, które hamują (np. BCL-2), jak i pobudzają ten proces (np. BID i BAX

Geny regulujące naprawę uszkodzonego DN

Zmiany DNA występują bardzo licznie w komórkach człowieka. Gdyby nie ta grupa genów, człowiek rozwijałby nowotwory o wiele szybciej i w znacznie młodszym wieku.

W rozwoju nowotworu złośliwego wyróżniamy trzy etapy:

Inicjacja transformacji nowotworowej Promocja Progresja

Inicjacja transformacji nowotworowej

W tym etapie powstają zmiany (mutacje) w DNA komórki. Mogą one dotyczyć protoonkogenów, genów supresorowych, genów regulujących apoptozę lub naprawę DNA.

Promocja

Polega na niekontrolowanej proliferacji i klonalnym rozroście komórek nowotworowych

Progresja

Końcowa faza transformacji nowotworowej. Dochodzi w niej do narastania złośliwości komórek nowotworowych, wskutek zwiększającej się ich populacji, niestabilności genomowej i unikania apoptozy.

Na progresję składają się na dwa główne procesy

a. Naciekanie podścieliska b. Odległe przerzuty

Mechanizmy przeciwnowotworowe1

Komórki NK - posiadają spontaniczną zdolność do zabijania (poprzez lizę) komórek nowotworowych.  Cytotoksyczne limfocyty T - są zdolne do rozpoznania antygenów nowotworowych. Szczególnie ważne są limfocyty TIL, które naciekają nowotwór

Mechanizmy przeciwnowotworowe2

Makrofagi - zabijają komórki nowotworowe drogą apoptozy, przez reaktywne formy tlenu, lub za pomocą TNF, doprowadzającego do krwotocznej martwicy nowotworu  Nadzór immunologiczny

Nowotwory zlokalizowane w gruczołach dokrewnych mogą zachować zdolność do produkcji hormonów

 Gruczolaki i rak wysp β trzustki powodują niedobory insuliny  Gruczolaki i raki kory nadnerczy powodują wzrost wydzielania kortykosteroidów

Nowotwory zlokalizowane w gruczołach dokrewnych mogą zachować zdolność do produkcji hormonów2

 Potworniaki mogą różnicować się w kierunku wszystkich trzech listków zarodkowych. Zatem w jego obrębie może powstać tkanka gruczołowa, która będzie wydzielać ekotopowo hormony.

Zespół Cushinga

Rak drobnokomórkowy płuca, rak trzustki, nowotwory nerwowe

Zespół nieodpowiedniego wydzielania ADH

Rak drobnokomórkowy płuca i nowotwory wewnątrzczaszkowe

Hiperkalcemia

Rak płaskonabłonkowy płuca, rak piersi, rak nerki, chłoniak, rak jajnika białaczki

Hipoglikemia

Włókniakomięsak, mięsaki mezenchymalne, rak wątrobowokomórkowy

Zespół rakowiaka

Gruczolak oskrzela (rakowiak), rak trzustki, rak żołądka

Policytemia

Rak nerki, naczyniak móżdżku, rak wątrobowokomórkowy

Miastenia

Rak płuc, grasiczak

Podostra neuropatia motoryczna

Chłoniak

Zaburzenia OUN i CUN

Rak piersi, potworniaki

Rogowacenie ciemne

Rak żołądka, rak płuca, rak macicy

Zapalenie skórno-mięśniow

Rak płuca i rak piersi

Osteoartropatia hipertroficzna oraz pałeczkowatość pal

Rak płuc

Niebakteryjne zakrzepowe zapalenie wsierdzia

Zaawansowane nowotwory

Anemia

Grasiczak

Zakrzepica żylna (objaw Troussea

Rak trzustki, rak płuca, inne nowotwory

DIC

Ostra białaczka promielocytowa, gruczolakoraki stercza, oskrzela, trzustki, jelita grubego, żołądka

Metody podstawowe (pobieranie materiału i jego barwienie)

Cytodiagnostyka Biopsja gruboigłowa (oligobiopsjaBadanie śródoperacyjne

Biopsja gruboigłowa (oligobiopsja)-

przezskórne pobranie materiału tkankowego igłą średnicy około 12mm, z narządów miąższowych – nerki, wątroby, prostaty, szpiku i gruczołu piersiowego

Badanie śródoperacyjne

doraźne „intra”) – badanie wycinków pobranych podczas operacji, mrożenie w temperaturze od -50°C do -20°C. Wyniki uzyskiwane są w ciągu paru minut.

Cytologia złuszczeniowa

komórki usuwane są z powierzchni błony śluzowej przy pomocy szczoteczki np. wymaz z pochwy, szyjki macicy, oskrzeli, jamy ustnej. Dzięki temu badaniu wykrywa się zmiany przedrakowe

Cytologia aspiracyjna (BAC

komórki usuwane są z głębi narządów litych, za pomocą strzykawki, igły oraz wytworzonemu podciśnieniu. Metoda tą stosujemy w przypadku guzów sutka, tarczycy i płuc, a także przerzutów do węzłów chłonnych i wątroby

Cytologia płynów

komórki samoistnie złuszczają się do światła przestrzeni jamistej, gdzie tworzą zawiesinę w płynie, który zostaje pobrany np. w raku pęcherza moczowego

Popłuczyny

komórki usuwane z powierzchni błon śluzowych przy pomocy płynu, który zostaje zaaspirowany np. wymaz z oskrzeli

Pobrany materiał nowotworowy zostaje następnie poddany barwieniom

 H+E - rutynowe barwienie  Papanicolaou - rutynowe barwienie materiałów cytologicznych (np. rak in situ szyjki macicy

Pobrany materiał nowotworowy zostaje następnie poddany barwieniom2

 Mucykarminem i PAS - wybarwia śluz np. w raku sygnetowatokomórkowym żołądka  Sudan - wybarwia tkankę tłuszczową w tłuszczakach, tłuszczakomięsakach

Nowotwory nabłonkowe

Cytokeratyna (rak niezróżnicowany), EMA, PSA i PSAP (rak stercza), CEA (rak jelita grubego, wątroby, trzustki, żołądka, płuca, sutka)

bialaczki, czerniak, miesaki, miesniaki

Białaczki LCA (CD45), CD3, CD20 Czerniak Melan-A, HMB-45, białko-S-100, wimentyna Mięsaki Wimentyna Mięśniaki Desmina, aktyna (m. gładkokom.), mioglobina (m. prążkowanokom

glejak, guzy jader, szpiczak mnogi, rak rdzenist tarczycy

Glejaki GFAP, białko-S-100 Guzy jąder AFP (yolk sac tumor), gonadotropina kosmówkowa (βhCG), LDH Szpiczak mnogi Immunoglobuliny Rak rdzeniasty tarczycy Kalcytonina

neuroendokryne, markery srodblonkowe i mark proliferacji

Neuroendokrynne Synaptofyzyna, chromograniny, specyficzna enolaza, CD56 Markery śródbłonkowe CD31, czynnik von Willebranda Markery proliferacji Ki-67, MIP-1

Często używane markery nowotworowe 1

CEA rak jelita grubego AFP rak wątroby PSA rak stercza β-HCG rak jądra β2-mikroglobulina szpiczak plazmocytowy (mnogi

Często używane markery nowotworowe 12

CA 125 rak jajnika CA 15-3 rak piersi CA 19-9 rak trzustki CA 72-4 rak żołądka

CIN I

CIN I (LSIL) w 60% ulega regresji, w 10% progresji do CIN II

CIN II

CIN II i III (HSIL) ulegają regresji w 30%, w 10% progresji do raka.

Rak płaskonabłonkowy rogowaciejący szyjki macicy

Najczęstsza postać raka szyjki macicy, która niemal zawsze spowodowan...

Rak płaskonabłonkowy rogowaciejący szyjki macicy

Mikroskopowo widać charakterystyczne dla raków płaskonabłonkowych perły rogowe (cebulow...

bjawami klinicznymi raka szyjki macicy są

niespodziewane krwawienia z pochwy, upławy, bolesne stosunki płciowe i bolesne oddawanie moczu (dysuria). J

Jak pamiętamy, przykładami markerów raków nabłonkowych są

cytokeratyna, EMA, PSA i PSAP (rak stercza), CEA (rak jelita grubego, sutka).

Wielkoogniskowy naciek raka gruczołu piersiowego

Najczęstszym typem raka sutka jest rak przewodowy naciekający. Stanowi on około 80% wszystkich przypadków. Proliferującym komórkom rakowym, często towarzyszy obfity rozrost tkanki łącznej, dając obraz raka włóknistego

Wielkoogniskowy naciek raka gruczołu piersiowego

Jest to niskożróżnicowany nowotwór złośliwy naciekający na gruczoł.

Czynniki ryzyka raka piersi

to wiek (powyżej 30 lat), łagodne choroby piersi, kobieta-nieródka, egzogenne estrogeny, doustna antykoncepcja, otyłość, dieta wysokotłuszczowa, alkoholizm i palenie papierosów

Gruczolak cewkowo-kosmkowy jelita grubego

Łagodny nowotwór pochodzenia nabłonkowego jelita grubego. Gruczolak cewkowo-kosmkowy stanowi najczęstszy typ gruczolaków jelita grubego (inne typy - cewkowy i kosmkowy). Nie daje przerzutów, nie nacieka,

Tłuszczak skóry

Nowotwór łagodny różnicujący się w tkankę tłuszczową. Jego komórki są bardzo zbliżone do prawidłowych adipocytów, czasami są nie do odróżnienia. Tłuszczaki stanowią najczęstsze nowotwory tkanek miękkich u dorosłych

Tłuszczakomięsak śluzowaty skóry

Nowotwór złośliwy różnicujący się w adipocyty. Występuje zwykle w piątej lub szóstej dekadzie życia. Większość z nich powstaje w głębokich tkankach miękkich lub w przestrzeni zaotrzewnowej

Tłuszczakomięsak śluzowaty skóry mikro

W obrazie mikroskopowym można zaobserwować lipoblasty, czyli komórki różnicujące się w tkankę tłuszczową, które w cytoplazmie zawierają wakuole tłuszczowe otaczające jądro, a także charakterystyczne kapilary - tzw. kurze łapki.

Włókniakowatości powierzchowne Włókniakowatości głębokie

Lokalizacja Powięzie powierzchowne Ściana brzucha, mięsnie tułowia i kończyn, jama brzuszna, ściana miednicy i kreza Przykłady Fibromatoza prącia (choroba Peyroniego) lub dłoniowa (przykurcz Dupuytrena) Włókniec

Włókniakowatości powierzchowne Włókniakowatości głębokie

Patogeneza Trisomie chromosomu 3 lub 8 Mutacja genu APC i genu β-kateniny Cechy kliniczne Łagodne lub miejscowo złośliwe nowotwory wywodzące się z tkanki łącznej włóknistej, powodujące zniekształcenia, ograniczenia ruchomości oraz objawy bólowe.

Mięśniakomięsak gładkokomórkowy trzonu macicy

Złośliwy nowotwór powstający de novo z komórek mezenchymalnych myometrium, a nie z istniejących mięśniaków. Prawie zawsze są pojedyncze i występują u kobiet w wieku postmenopauzalnym (

Mięśniakomięsak gładkokomórkowy trzonu macicy

Morfologicznie przyjmują postać miękkich, krwotocznych i martwiczych mas. Mogą być bardzo podobne do tkanki pierwotnej lub anaplastyczne. W obrazie mikroskopowym ogniska martwicze, atypia oraz liczne figury podziału

Mięśniak gładkokomórkowy trzonu macicy

ą. Mikroskopowo charakteryzuje się pęczkami komórek mięśni gładkich naśladujących wyglądem zwykłe myometrium. Mogą współwystępować ogniska włóknienia, wapnienia oraz zwyrodnieniowe zmiękczenie

Mięśniak gładkokomórkowy trzonu macicy

Nowotwór łagodny różnicujący się w kierunku mięśni gładkich. Jest to najczęstszy nowotwór g...

Mięśniak gładkokomórkowy trzonu macicy makro

Makroskopowo stanowią okrągłe, szarobiaławe guzy o różnej wielkości (od 1mm do 30cm...

Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy pleomorficzny szyi

stanowi najczęstszy złośliwy nowotwór tkanek miękkich u dzieci i młodzieży, zwykle przed 20 rokiem życia. Najczęściej występuje w rejonie głowy, szyi oraz układu moczowo-płciowego

Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy pleomorficzny szyi rodzaje

Wyróżniamy trzy typy tego nowotworu: zarodkowy (groniasty) - powstaje w pobliżu błon śluzowych pęcherza, czy pochwy, tworzy miękkie galaretowate masy przypominające kiść winogron (dlatego groniasty), pęcherzykowy i pleomorficzny

każdym typie m. prążkowanokom. Występują

abdomioblasty. Stanowią one zniekształcone miocyty, które mogą przybierać kształty owalne, wydłużone lub przypominające rakiety do tenisa. Są kwasochłonne oraz zawierają dużą liczbę cienkich i grubych filamentów

Naczyniak krwionośny jamisty wątroby

są bardzo powszechne u niemowląt i dzieci. Większość z nich jest obecna od urodzenia i może samoistnie ulegać regresji

zmiany

Zmiany pojawiają się głównie na skórze, tkance podskórnej oraz błonach śluzowych okolic głowy i szyi, czasem mogą być rozlane (naczyniakowatości) lub pojawiać się w narządach wewnętrznych (głównie w wątrobie, śledzionie i nerkach)

Wyróżniamy naczyniaki

amiste, włośniczkowe, młodzieńcze („truskawki”) oraz ziarniniaki naczyniaste. Naczyniaki jamiste stanowią najczęstszy nowotwór łagodny wątroby

Naczyniak krwionośny jamisty wątroby tworza

Tworzą one odosobnione, czerwononiebieskie miękkie guzki, zwykle poniżej 2cm średnicy. Lokalizują się często bezpośrednio pod torebką narządu. Nie ulegają samoistnej regresji. Można je łatwo pomylić z chorobą przerzutową.

Naczyniak krwionośny jamisty wątroby tworza biopsja

Wykonana na ślepo biopsja igłowa przezskórna może doprowadzić do obfitych krwotoków do jamy brzusznej. Zmiany z czasem mogą włóknieć lub wapnieć. Nowotwór ten występuje częściej u kobiet.

Potworniak dojrzały jajnika

Potworniaki wywodzą się z wielopotencjalnych komórek germinalnych (zarodkowych), dlatego bardzo często lokalizują się w jajnikach i jądrach

ostacie dojrzałe stanowią potworniak dojrzaly jajnik

nowotwory łagodne zawierające dojrzałe tkanki rozwijające się ze wszystkich 3 listków zarodkowych, np. kości, chrząstki, tkankę mózgową, nabłonki, mięśnie, nerwy, tkankę gruczołu tarczowego, wyspy trzustkowe itd.

Charakterystyczną skórną zmianą towarzyszącą potworniakom dojrzałym są

rbiele wyścielone przez naskórek obfity w przydatki skórne - tzw. torbiele skórzaste. Zazwyczaj występują jednostronnie (częściej po prawej stronie) i osiągają rozmiary do 10cm średnicy

Rzadko powikłaniem paranowotworowym potworniaka może być

zapalenie układu limbicznego. W przeciwieństwie do postaci dojrzałej, potworniaki niedojrzałe są złośliwe.

Nowotwory zawiązków narządów

Nephroblastoma – najczęstszy nowotwór w jamie brzusznej dzieci o Hepatoblastoma (wątrobiak) o Ameloblastoma (szkliwiak) o Chordoma (struniak) o Neuroblastoma (nerwiak) o Medulloblastoma (rdzeniak) o Retinoblastoma (siatkówczak)

Nowotwory tkanki barwnikotwórczej

o Znamię barwnikowe o Czerniak złośliwy

Nowotwory neuronalne

Nerwiaki ośrodkowe o Zwojaki o Zwjakoglejaki

Nowotwory miejscowo złośliwe

 Są zdolne do naciekania  Nie dają przerzutów  Dają wznowy

Nowotwory miejscowo złośliwe przykaldy

Raka podstawnokomórkowego skóry  Większość glejaków złośliwych mózgu  Guzy mieszane ślinianek (gruczolaki wielopostaciowe ślinianek)  Włókniaki powięziowe

Nowotwory miejscowo złośliwe przykaldy2

Szkliwiaki  Guz olbrzymiokomórkowy kości (osteoclastoma)  Mięsaka Kaposiego  Śródbłoniaka naczyniakowego krwionośnego

Proces powstania przerzutów zachodzi w następujących etapach:

1. Wzrost zmienionych nowotworowo komórek w postaci nieinwazyjnej (komórki są ze sobą ściśle związane, np. za pomocą cząsteczek adhezyjnych)

1. Wzrost zmienionych nowotworowo komórek w postaci nieinwazyjnej (komórki są ze sobą ściśle związane, np. za pomocą cząsteczek adhezyjnych)

2. Rozpad połączeń międzykomórkowych (komórki nie są ze sobą związane) i odczepienie się komórek od ogniska pierwotnego

2. Rozpad połączeń międzykomórkowych (komórki nie są ze sobą związane) i odczepienie się komórek od ogniska pierwotnego

3. Przyczepienie się zmienionych komórek do błony podstawnej za pomocą receptorów lamininy na swojej powierzchni. 4

3. Przyczepienie się zmienionych komórek do błony podstawnej za pomocą receptorów lamininy na swojej powierzchni. 4

4. Wydzielanie przez nowotwory enzymów proteolitycznych, rozkładających składniki błony podstawnej, w celu przeciśnięcia się pomiędzy jej składnikami

4. Wydzielanie przez nowotwory enzymów proteolitycznych, rozkładających składniki błony podstawnej, w celu przeciśnięcia się pomiędzy jej składnikami

5. Migracja komórek nowotworowych w kierunku naczyń chłonnych lub krwionośnych. Produkty rozpadu kolagenu i proteoglikanów ułatwiają im ten proces, ponieważ stymulują angiogenezę

5. Migracja komórek nowotworowych w kierunku naczyń chłonnych lub krwionośnych. Produkty rozpadu kolagenu i proteoglikanów ułatwiają im ten proces, ponieważ stymulują angiogenezę

6. Komórki nowotworowe przedostają się do światła naczynia, gdzie zostają pokryte przez włóknik i zagregowane płytki. Pozwala im to uniknąć działania układu odpornościowego gospodarz

6. Komórki nowotworowe przedostają się do światła naczynia, gdzie zostają pokryte przez włóknik i zagregowane płytki. Pozwala im to uniknąć działania układu odpornościowego gospodarz

7. Przenoszenie komórek nowotworowych z prądem krwi do narządów, gdzie przyczepiają się do śródbłonka, migrują przez ścianę naczynia i błonę podstawną i tworzą ognisko przerzutowe