Cytologia

Komórka

Najmniejsza jednostka strukturalna organizmu, zdolna do wykonywania czynności życiowych. Może stanowić samodzielny organizm lub budować ciała organizmów wielokomórkowych. Wielkość zwykle od 1 do kilku mikrometrów u prokariotów, a u eukariotów 10-100.

Komórki prokariotyczne

Komórki, które nie mają jądra- bezjądrowe, np. komórki bakterii.

Komórki eukariotyczne

Komórki które zawierają jądro- jądrowe, np. komórki roślinne, zwierzęce, grzybowe.

Najwieksza komórka roślinna

Włókna ramii 25-50 cm długości.

Najwieksza komórka zwierzęca

Komórki jajowe strusia afrykańskiego- objętość 700cm3.

Charakterystyczne cechy komórek

Obecność błony komórkowej. Zdolność do przekształcania energii. Obecność informacji genetycznej. Występowanie rybosomów. Cytoplazma wypełnia wnętrze komórek.

Stsunek powierzchni do objętości w komórce

Im większa objętość, tym wolniejszy jest transport danej substancji (ma dłuższą drogę do pokonania). Im mniejsza powierzchnia błony tym mniej substancji może przez nią przeniknąć.

Skład komórki zwierzęcej

Aparat Golgiego, centriole, jądro komórkowe, peroksysomy, cytozol, cytoszkielet, siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka, mitochondrium, błona komórkowa, rybosomy, lizosomy.

Skład komórki roślinnej

Ściana komórkowa, błona komórkowa, cytozol, chloroplast, mitochondrium, rynosomy, aparat Golgiego, siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka, jądro komórkowe, wakuola

Skład komórki grzybowej

Ściana komórkowa, błona komórkowa, wakuola, mitochondrium, aparat Golgiego, siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka, rybosomy, centriole, cytozol, jądro komórkowe.

Skład komórki prokariotycznej

Otoczka śluzowa, ściana komórkowa, błona komótkowa, cytozol, rybosomy, nukleoid, rzęska

Nukleoid

Nieograniczony błoną obszar cytoplazmy, w którym znajduje się kolista cząsteczka DNA.

Genofor (chromosom bakteryjny)

Kolista cząsteczka DNA stanowiąca odpowiednik jądra komórkowego.

Plazmidy

Małe koliste cząsteczki DNA.

Tylakoidy

Spłaszczone pęcherzyki zawierające barwniki uczestniczące w fotosyntezie w komórkach prokariotycznych.

Fimbrie

Włosowate organelle u niektórych bakterii, uczestniczą w przekazywaniu DNA podczas koniugacji oraz w infekowaniu komórek.

Błony biologiczne

Oddzielają komórkę od środowiska, a w komórkach eukariotycznych (błony śródplazmatyczne) dzielą również wnętrze komórki na mniejsze obszary o zróżnicowanych funkcjach. Składają się głównie z lipidów i białek.

Lipidy błonowe

3 główne typy: fosfolipidy, glikolipidy, steroidy. Cholesterol- główny składnik błon komórkowych zwierząt. Rośliny zawierają mało cholesterolu; głównie sitosterol i stigmatosterol. Podstawowa struktura błony- dwuwarstawa lipidowa z fosfolipidów.

Charakter fosfolipidów

W dwuwarstwie lipidowej hydrofilowe głowy zwrócone na zewnątrz, a hydrofobowe ogony do wnętrza.

Białka błonowe

Głównie lipoproteiny i glikoproteiny. Zawartość w błonach od 25% (błony neuronów) do ok 75% (wewnętrzne błony mitochondriów i chloroplastów). Białka dzielimy na powierzchniowe i integralne.

Białka powierzchniowe (peryferyczne)

Nie wnikają do warstwy lipidowej. Są z nią związane najczęściej poprzez inne białka błonowe, z którymi łączą się za pomocą słabych wiązań niekowalencyjnych.

Białka integralne

Trwale związane z błoną. Mogą być zbudowane z łańcucha polipeptydowego, który posiada: na jednym końcu sekwencje hydrofobowe- zakotwiczenie w błonie; 2 końce hydrofilowe i środek hydrofobowy- przenika całą błonę np. glikoforyna- białko błon eeytrocytów.

Funkcje białek błonowych

Tworzą kanały błonowe przez które przedostają się liczne cząsteczki polarne. Biorą udział w rozpoznawaniu się komórek. Wzmacniają błonę np. spektryna w kom erytrocytów pozwala przetrwać bez uszkodzeń podczas przeciskania przez wąskie naczynia włosowate.

Właściwości błon biologicznych

Struktura dynamiczna/ płynność błony; selektywna przepuszczalność; asymetria.

Struktura dynamiczna błony (płynność)

Płynny charakter powoduje, że białka w niej zanurzone mogą przesuwać się po powierzchni błony- płynnozaikowy model. Stopień płynności zależy od czynników strukturalnych i środowiskowych (temp, charakter chemiczny roztworów stykających się z błoną).

Selektywna przepuszczalność (półprzepuszczalność) błony

Całkowicie przepuszczalne dla cząsteczek hydrofobowych np. O2, N2, węglowodory; oraz małych czązteczek polarnych np. H2O, CO2, mocznika. Cząsteczki większe np. glukoza, jony różnej wielkości, nie przedostają się swobodnie przez błonę.

Asymetria błony

Każda z warst błony ma swoisty skład lipidowy i własny zestaw osadzonych w niej białek, np. łańcuchy cukrowe glikolipidów i glikoprotein występują tylko po zewnętrznej stronie warstwy błony otaczającej większość komórek zwierzęcych.

Glikokaliks

Łańcuchy cukrowe glikoprotein i glikolipidów na zewnętrznej stronie błony otaczającej większość komórek zwierzęcych. Chroni komórkę przed uszkodzeniami chemicznymi i mechanicznymi oraz odgrywa ważną rolę w rozpoznawaniu się komórek.

Funkcje błon biologicznych

Tworzą fizyczną przegrodę między komórką a jej otoczeniem, dzielą wnętrze komórki na przedziały. Kontrolują transport określonych cząsteczek i jonów (zachowanie optymalnego składu chemicznego). Odbierają sygnały ze środowiska zewnętrznego.

Ruchy lipidów błonowych

W płaszczyźnie błony lipidy wykonują ruchy na boki (dyfuzja), obroty wokół własnej osi (rotacja). Między warstwami błony przemieszczają się koziołkując.

Białka błonowe i ich funkcje

Receptory np. receptoty hormonów peptydowych- komunikowanie się komórki z otoczeniem. Enzymy np. cyklaza adenylowa- przyspieszają przenieg realcji w komórce. Białka kotwiczące np. spektryna- zwiększają odporność mechaniczną błony. Białka transportujące

Spektryna

Białko peryferycze wewnętrznej powierzchni błon większości komórek, np. erytrocytów, odpowiadające za utrzymanie ich kształtu.

Transport bierny

Filtracja, dyfuzja prosta/bierna, dyfuzja ułatwiona przez białka kanałowe lub nośnikowe.

Filtracja

Przenikanie przez błonę rozpuszczalnika i ciała rozpuszczonego o mniejszej średnicy niż pory w błonie; zachodzi dzięki różnicy ciśnień hydrostatycznych po obu stronach błony, a wydajność filtracji zależy od powierzni błony, średnicy porów i ciśnień.

Dyfuzja prosta (bierna)

Transport nie wymaga nakładu energii ani obecności białek błonowych. Zgodnie z gradientem stężeń. Przenika woda, O2, azot, CO2. Odmianą dyfuzji jest osmoza.

Osmoza

Przenikanie wody przez błony komórkowe z roztworu o niższym stężeniu sunstancji do roztworu o wyższym stężeniu substancji.

Dyfuzja ułatwiona

Transport bierny, zgodnie z gradientem stężeń z użyciem białek kanałowych lub nośnikowych.

Transport przez białko kanałowe

Białka tworzą hydrofilowe kanały dostępne dla polarnych lub naładowanych cząsteczek (jonów). Białka są swoiste wobec określonego jonu; dostęp do nich jest regulowany, komórla otwoera je i zamyka w zależności od potrzeby.

Transport przez białko nośnikowe

Białka wiążą cząsteczkę sibstancji z jednej strony błony, zmieniają strukturę przestrzenną na taką która umożliwi przemieszczenie cząsteczki. Uwalniają ją po dugiej stronie i wracają do wyjściowej struktury. Dostępne dla cząsteczek jednego typu.

Transport czynny

Wbrew gradientowi stężeń, wymaga nakładu energii metabolicznej.

Pompa sodowo-potasowa

Utrzymuje wewnątrz komórki mniejsze stężenie jonów sodu i większe stężenie jonów potasu niż na zewnątrz.

Symport

Mechanizm transportu napędzany jonami. Zarówno cząsteczka jak i jon przemieszczają się w tym samym kierunku. Białko biorące udział w tym transporcie nazywamy przenośnikiem symportowym.

Antyport

Mechanizm transportu napędzany jonami. Cząsteczka i jon są transportowane w przeciwnym kierunku.

Endocytoza

Pobieranie makrocząsteczek spoza komórki do jej wnętrza poprzez błonę komórkową.

Fagocytoza

Rodzaj endocytozy, polegający na pobieraniu przez komórkę dużych cząstek lub mikroorganizmów. Cząstka jest wchłaniana z fragmentem błony komórkowej, zamykającym tę cząst w pęcherzyku endocytotycznym- fagosomie. On ulega fuzji z lizosem i zostaje rozłożony

Pinocytoza

Forma endocytozy, polegająca na aktywnym pobieraniu przez komórkę wody wraz z rozpuszczonymi w niej substancjami. Pęcherzyk ulega strawieniu co wiąże się z ubytkiem błony komórkowej.

Endocytoza kierowana receptorami

Polega na selektywnym pobieraniu makrocząsteczek ze środowiska zewnętrznego przy udziale receptora swoistego dla pobieranej cząsteczki, np. transport cholesterolu do komórek potrzebujących tego lipidu np. do syntezy błony komórkowej.

Egzocytoza

Wydzielanie białek, lipidów (u roślin także wiwlocukry) z komórki przez błonę komórkową do przestrzeni międzykomórkowej.

Roztwór izotoniczny C1=C2

Stężenie substancji rozpuszczonej jest takie, jak we wnętrzu komórki. Z komórki do roztworu przepływa tyle samo wody co odwrotnie. Erytrocyty nie zmieniają kształtu. Komórki roślinne nie osiągają pełnego turgoru, są nieco zwiotczałe.

Roztwór hipertoniczny C1>C2

Stężenie substancji rozpuszczonej jest większe na zewnątrz niż we wnętrzu komórki. Woda przepływa na zewnątrz. Erytrocyty tracą wodę, zmieniają kształt, rozpadją się. Komórki roślinne tracą turgor, występuje u nich zjawisko plazmolizy.

Plazmoliza

Zawartość komórek kurczy się, a cytoplazma wraz z błoną komórkową zaczynają odstawać od ściany komórkowej

Roztwór hipotoniczny C1<C2

Stężenie substancji rozpuszczonej na zewnątrz jest mniejsze niż we wnętrzu komórki. Woda przepływa ze środowiska do wnętrza komórki. Erytrocyty chłoną wodę, pęcznieją, pękają. Komórki roślinne odiągają pełny turgor, ściana kom chroni przed pęknięciem.

Turgor

Stan jędrności żywej komórki roślinnej spowodowany wypłenieniem jej wakuoli wodą. Jest wynikiem działania ciśnienia, jakie wywiera woda na błonę i ścianę komórkową.

Siateczka śródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne, ER)

System błon biologicznych przyjmujących postać spłaszczonych woreczków (cystern) i rozgałęziających się kanalików Charakteryzują się wysoką zawartością białek i wysokim stopniem nienasycenia kwasów tłuszczowych wchodzących w skład lipidów.

Funkcje siateczki śródplazmatycznej

System jej błon tworzy rejony subkomórkowe- równoczesne zachodzenie w komórce wielu procesów biochemicznych np. syntezy i rozkładu. Gromadzenie i transport w obrębie komórki wielu substancji np. lipidowych i białkowych, jonów.

Siateczka śródplazmatyczna szorstka (RER)

Występuje w postaci cystern, a na nich rybosomy. Przyczepiają się one do siateczki wtedy, gdy syntetyzują białka błonowe i wydzielane (sekrecyjne). F Bierze udział w przemianach metabolicznych białek, zayntetyzowanych wczesniej na rybosomach.

Siateczka śródplazmatyczna gładka (SER)

Utworzona głównie z rurek. F Zawiera enzymy, które biorą udział w syntezie lipidów i związków lipidopodobnych np. kwasów żółciowych, hormonów steroidowych. Detoksykacja niektórych subs np. alkoholi, trucizn (wątroba). Magazynuje jony wapnia. Skurcz mięśni

Tigroidy (ciałka Nissla)

W komórkach nerwowych ciasno upakowane cysterny wraz z wolnymi rybosomami obecnymi pomiędzy nimi. Zachodzi w nich intensywna synteza białka.

Retikulum sarkoplazmatyczne

Retikulum gładkie w komórkach mięśniowych. Stanowi magazyn jonów Ca++; ich uwolnienie z kanalików retikulum stanowi sygnał do skurczu mięśnia.

Błony demarkacyjne

Retikulum gładkie w megakariocytach- komórkach olbrzymich szpiku kostnego ssaków. Oddzielają od siebie poszczególne płytki krwi.

Rybosomy

Zbudowane są z rRNA oraz białek i nie mają własnej błony. Składają się z 2 podjednostek: większej i mniejszej, 2/3 i 1/3 masy. Białka zasadowe o funkcji strukturalnej i białka kwaśne- funkcja biologiczna rybosomów.

Cechy rybosomów Procaryota

70S (30S i 50S). Białka 50%, 55 różnych cząsteczek. rRNA 50%, 3 rodzaje cząsteczek. Lokalizacja- w cytozlou. Powstawanie- w cytozolu, w procesie łączenia się białek z RNA.

Cechy rybosomóe Eucaryota

80S (40S i 60S). Białka 35%, 78 różnych cząsteczek. rRNA 65%, 4 rodzaje cząsteczek. Lokalizacja- związane z RER, rzadziej wolne w cytozolu. W plastydach i mitochondriach małe prokariotyczne. Powstawanie- w jąderku.

Funkcje rybosomów

Biosynteza białka w procesie translacji.

Współczynnik sedymentacji

Określa szybkość opadania cząsteczek w roztworze podczas wirowania. Jego wartość zależy od masy i kształtu cząsteczek. Podaje się go w jednostkach zwanych svedbergami S

Aparat Golgiego

Zbudowany jest z błon gładkiej siateczki śródplazmatycznej. Podstwaowy element strukturalny stanowi DIKTIOSOM. Składa się on ze spłaszczonych cystern, łukowato wygoętych i nałożonych na siebie.

Przedział (bliższy) cis

W diktiosomie przedział formowania, który przyjmuje pęcherzyki błonowe powstające z RER, zawierające białka błonowe i sekrecyjne.

Przedział (dalszy) trans

W diktiosomie przedział dojrzewania, z którego powierzchni powstają pęcherzyki transportowane przez cytozol w kierunku błony komórkowej.

Funkcje aparatu Golgiego

Uaktywnianie i dojrzewanie białek. Główne centrum sortujące. Bierze udział w egocytozie. W kom roślinnych powstają wielocukry (budowa ściany kom); tworzenie przegrody pierwotnej w dzielącej się kom. W kom zwierzęcych- synteza cukrów. Akrosom plemnika twor

Lizosomy

Niewielkie pęcherzyki otoczone pojedyńczą błoną, występujące tylko w komórkach zwierzęcych i u niektórych protistów. Wypełnione są enzymami hydrolitycznymi, które rozkładają sustancje wielkocząsteczkowe: białka, lipidy, kwasy nukleinowe i polisacharydy.

Funkcje lizosomów

Biorą udział w trawieniu wewnątrzkomórkowym: substancji o zewnętrznym pochodzeniu (heterofagia), fuzja lizosomu z pęcherzykiem otaczającym obcą substancję piwoduje powstanie lizosomu wtórnego; własnych struktur (autofagia)

Peroksysomy

Drobne, otoczone pojedyńczą błoną pęcherzyki występujące we wszytskich komórkach eukariotycznych.

Funkcje peroksysomów w komórkach zwierzęcych i ludzkich

Zawierają enzymy katalizujące reakcje utleniania związków organicznych za pomocą tlenu cząsteczkowego. Neutralizacja alkoholu etylowego (kom ludzkiej wątroby). Utlenianie kwasu moczowego (u człowieka nie zachodzi- brak oksydazy moczanowej).

Funkcje peroksysomów w komórkach roślinnych

Współdziałając z chloroplastami i mitochondtiami uczestniczą w fotooddychaniu (fotorespiracji)

Glioksysomy

Mają strukturę jak peroksysomy. Występują tylko u roślin w tkankach nasion magazynujących lipidy. Zawierają emzymy umożliwiające przekształcanie lipidów w cukry wykorzystywane przez zarodek podczas kiełkkowania nasienia.

Podobieństwa w budowie mitochondriów i chloroplastów

Są otoczone 2 błonami. Mają podobną wielkość. Zawierają własny materiał genetyczny (koliście zamknięte cząsteczki DNA). Posiadają własne rybosomy 70S. Część swoich białek produkują same. Mogą się dzielić niezależnie od podziałów komórki.

Podobieństwa funkcji mitochondriów i chloroplastów

W błony wewnętrzne tych organelli wbudowane są przenośniki elektronów. Etapem pośrednim jest powstawanie różnicy stężeń protonów (H+) po 2 stronach błony. Różnica stężeń protonów poprzedza syntezę ATP.

Mitochondria

Struktury o owalnym lub kulistym kształcie. Występują w komórkach eukariotycznych. Centrum energetyczne- zachdzą tu główne etapy oddychania komórkowego. Zbudowana z błony zew, wew, przestrzeni miedzybłonowej i matrix.

Poryna

Białko w błonie zewnętrznej mitochondrium, które umożliwia przechodzenie przez błonę małych cząsteczek.

Błona wewnętrzna mitochondriów

Nieprzepuszczalna dla wielu cząsteczek, przede wszystkim jonów. Przez jej dwuwarstwę lipidową przechodzą swobodnie gazy (O2, CO2) i woda. Z metabolitów i jonów nieorganicznych przefostają sie te dla których są w błonie przenośniki białkowe.

Matrix

Przestrzeń ograniczona wewnętrzną błoną mitochondrialną. Zawiera mtDNA, na którego matrycy powstaje rRNA. Przebiegają tu reakcje utleniania (dehydrogenacji) substratów oddechowych.

Plastydy

Organelle typowe dla komórek roślin oraz niektórych protistów. Wyróżnia się pastydy barwne- chloroplasty i chromoplasty; oraz bezbarwne-leukoplasty

Proplastydy

Występują w komórkach tkanek twórczych (embrionalnych). Stanowią etap pośredni w rozwoju innych rodzajów plastydów.

Leukoplasty

Plastydy bezbarwne. Występują najczęściej w komórkach tkanek zapasowych (liścienie, bielmo nasion, bulwy, korzenie). Mają zdolność do intensywnej syntezy skrobi. Jeśli wypełnia ona całe organellum, nazywane są amyloplastami.

Etioplasty

Plastydy charakterystyczne dla roślin hodowanych w ciemnościach (rośliny etiolowane). Zawierają ciało prolamelarne, w którym gromadzi się żółty protochlorofil. Po oświetleniu przekształcają się w chloroplasty.

Chloroplasty

Występują w roślinach zielonych. W nich zlokalizowane są wszytskie etapy fotosyntezy.

Chromoplasty

Plastydy barwne, zawierają różne rodzaje karotenoidów. Odpowiedzialne za żółte, pomarańczowe (ksantofil) lub czerwone (karoten) zabarwienie wielu owoców, płatków kwiatowych i korzeni niektórych roślin.

Inne rodzaje plastydów

Opisano również plastydy, najczęściej bezbarwne, które zawierają znaczne ilości substancji lipidowych lub białka zapasowego (protoplasty).

Budowa chloroplastów

Otoczone dobrze przepuszczalną błoną zewnętrzną i słabo przepuszczalną błoną wewnętrzną. System błonowy (układ lamelarny) utworzony przez pęcherzyki tylakoidowe- tworzą one stosy: grana. Przestrzeń otaczająca pęcherzyki- stroma.

Stroma

Białkowa substancja podstawowa chloroplastów. Znajduje się w niej DNA chloroplastowy (chDNA) oraz aparat biosyntezy białek z rybosomami.

Endosymbiotyczna teoria pochodzenia mitochondriów i chloroplastów

1,5 miliarda lat temu dostały się one do wnętrza przodka obecnej komórki eukariotycznej i nie uległy strawieniu. Pochłonięte bakterie- mitochondria, sinice- chloroplasty. Związek między bakterią a kom proeukarionta ulegał zaciśnieniu.

Wakuole (wodniczki)

Organelle występujące w komórkach roślin, grzybów, protistów. Mają postać pęcherzyków otoczonych błoną- tonoplastem i wypełnionych płynem- sokiem komórkowym.

Wodniczki tętniące

Spotykane u protistów żyjących w środowisku hipotonicznym, a ich funkcją jest usuwanie nadmiaru wody z komórki.

Wodniczki pokarmowe

Zabierają pobrane ze środowiska cząstki pokarmowe; po połączeniu z lizosomem, który przelewa do nich enzymy hydrolityczne, zachodzi w nich trawienie wewnątrzkomórkowe.

Funkcje wakuoli

Utrzymuje odpowiednie uwodnienie komórki- turgor. Gromadzi metabolity wtórne i substancje toksyczne. Zapewnia względny stan równowagi fizjologiczno-biochemicznej przy niekorzystnych zmianach w środowisku zewnętrznym.

Glikozydy

Nadają barwę owocom i kwiatom. Wykorzystywane są w medycynie jako środki nasercowe np. glikozydy z naparstnicy.

Alkaloidy

Wykazują silne właściwości toksyczne np. nikotyna, morfina.

Garbniki

Występują w korze i drewnie wielu drzew. Są używane w garbarstwie do wyprawiania skór zwierzęcych.

Metabolity wtórne gromadzone w wodniczkach

Część wykazuje silne działanie trujące, odstrasz zapachem lub pogarsza walory smakowe np. glikozydy, alkaloidy, garbniki.

System GERL

W jego skład wchodzą jednobłonowe organella komórkowe, których praca jest bezpośrednio zależna od siebie. W skład wchodzą: aparat Golgiego (G), retikulum endoplazmatyczne (ER), lizosomy (L).

Ściana komórkowa

Występuje w komórkach bakterii (mureina), grzybów (chityna), roślin (celuloza), niektórych protistów. Nadaje komórce kształt. Chroni przed uszkodzeniami mechanicznymi i wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych. Bierze udział w transporcie wody.

Budowa ściany komórkowej

Składniki szkieletowe- stanowiące ruszyowanie ściany: celuloza, chityna lub mureina. Składniki podłoża- wypełnienie ruszyowania utworzonego przez substancje szkieletowe: pektyny, hemicelulozy, białka.

Układ cząsteczek celulozy w ścianie komórkowej

Cząsteczka celulozy, zespoły łańcuchów celulozowych, fibryla elementarna, zespół fibryli, mikrofibryla, zespoły mikrofibryli, makrofibryla.

Substancje inkrustujące ścianę komórkową

Substancje wnikające między mikrofibryle celulozy, np. lignina, krzemionka.

Lignina (drzewinki)

Powodyje twardnienie ściany komórkowej, zwiększa jej sztywność i odporność na działanie czynników mechanicznych.

Krzemionka (SiO2)

Wysyca ściany komórek skrzypów i niektórych gatunków traw, wzmacniając roślinę i zwiększając jej odporność na atak patogenów i roślinożerców.

Substancje adkrustujące ścianę komórkową.

Związki odkładane na powierzchni ściany, np. kutyna, suberyna, sporopolenina, polisacharydy (śluzy, gumy).

Kutyna

Tworzy kutykulę na organach nadziemnych roślin; chroni przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych oraz nadmiernym parowniem wody.

Suberyna

Charakterystyczny składnik korka. Chroni przed utratą wody, uszkodzeniami mechanicznymi i przegrzaniem.

Sporopolenina

Wchodzi w skład ściany ziaren pyłku roślin nasiennych, zarodników (spor) paprotników, mszaków.

Polisacharydy ściany komórkowej

Kaloza- występuje w tkance przyrannej roślin. Śluzy- wytwarzane przez nasiona lnu i pigwy, chłoną wodę. Gumu- są wydzielane przez drzewa w miejscach zranień (np. guma arabska)

Cytozol

Roztwór koloidalny, w którym fazę rozpraszającą stanowi woda, a fazę rozproszoną- inne związki nieorganiczne i organiczne.

Cytoszkielet

Skomplikowana, dynamiczna sieć włókien utworzona przez białka włókienkowe cytozolu, występująca we wszytskich komórkach eukariotycznych. W skład wchodzą 3 rodzaje struktur: mikrotubule, filamenty pośrednie i filamenty aktynowe (mikrofilamenty).

Mikrotubule

Długie rurki zbudowane z białka tubuliny. Struktury dynamiczne, które nieustannie wydłużają się i skaracają przez polimeryzcje i depolimeryzacje tubuliny.

Funkcje mikrotubuli

Nadają kształt komórkom. Utrzymują piszczególne organelle w odpowiednim położeniu w komórce. Stanowią szlaki transportowe komórki, po których poruszają się organella komórkowe (pęcherzyki wydzielnicze, mitochondria). Motorem tego ruchu jest kinezyna.

Wrzeciono kariokinetyczne (wrzeciono podziałowe)

Utworzone przez mikrotubule. Umożliwia przemieszczanie się chromosomów podczas podziału komórki.

Centrosom

Struktura umiejacowiona w pobliżu jądra komórkowego. Główny ośrodek formowania mikrotubul w komórkach zwierzęcych.

Centiola

Struktura cylindryczna zbudowana z 9 zespołów mikrotubul. Każdy z 9 zespołów składa sie z 3 mikrotubul.

Filanenty aktynowe (mikrofilamenty)

Cienkie struktury zbudowane z białka- aktyny. Umożliwiają zmianę kształtu i ruch pełzakowaty. Uczestniczą w skurczu włókien mięśniowych. Leżą pod błoną komórkową. Tworzą pierścień zaciskowy podczas cytokinezy w kom zwierzęcych.

Filamenty pośrednie

Włókienka różnych białek, tworzące silną i trwałą sieć, która otacza jądro komórkowe i rozciąga się do krańców komórki. Zapewnia wytrzymałość mechaniczną.

Ruch rotacyjny cytozolu

Polega na przemieszczaniu się cytoplazmy, wokół centralnie umieszczonej wakuoli.

Ruch cyrkulacyjny cytozolu

Zachodzi w komórkach, w których znajduje się kilka mniejszych wakuol, i pokega na przemieszczaniu się cytozolu między nimi.

Ruch pulsacyjny cytozolu

Odbywa się naprzemiennie: raz w jednym, raz w drugim kierunku wokół wakuoli.

Połączenia międzykomórkowe

Ich funkacja polega na utrzymaniu fizycznego kontaktu między komórkami i umożliwieniu wymiany subsyancji i informacji z komórkami sąsiadującymi.

Desmosomy

Płytki spinające sąsiednie komórki zwierzęce przy pomocy białkowyxh filamentów przenikających przestrzeń międzykomórkową.

Połączenia zamykające (barierowe)

Zwane lustewkami granicznymi, usytuowane w szczytowych częściach komórek. Uszczelniają one warstwę nabłonka, izolując wewnętrzne środowisko narządu od jego otoczenia

Połączenia szczelinowe/ komunikatywne (neksus)

Zbudowane z kompleksów białkowych- koneksonów- tworzą kanały, przez które kontaktują się cytoplazmy sąsiadujących komórek. Umożliwiają transport substancji, m.in. cukrów i aminokwasów między komórkami.

Plazmodesmy

Cienkie pasma cytoplazmy przechodzące przez pory w ścianach komórek roślinnych, zapewniające wymianę drobnocząsteczkowych związków i jonów pomiędzy sąsiednimi komórkami. Niestety tą drogą rozprzestrzeniają się także wirusy

Symplast

System połączonych plazmodesmami komórek.

Blaszka środkowa

Warstewka pektyny spajająca pierwotne ściany sąsiadujących komórek roślinnych.